درس 3 : حركت و اقسام آن - دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی نسخه متنی

اقسام ياد شده هر قوس مقدر زواياى مركزى دائره است . مثلا زاويه اى كه 15 درجه است معنى آن اين است كه قوس آن 15 درجه است . به اين بيان راس زاويه را كه نقطه تقاطع دو خط است مركز قرار دهيم و دائره اى بر آن رسم كنيم قوسى از اين دائره كه در برابر زاويه است مقدار ( شكل شماره 1 ) آن زاويه است چون قوس ا حـ كه مقدار زاويه ا ب ح است . در نام بردن زاويه حرف زاويه را در وسط قرار مى دهند چون تعبير مذكور . زاويه را به فارسى كنج و گوشه گويند و آن از احاطه دو خط خواه مستقيم و خواه غير مستقيم پيدا شود و اين زاويه مسطحه بود . و يا از احاطه يك سطح يا زياده از يك سطح به جسم پيدا شود و اين زاويه مجسمه بود . چنانكه در داخل راس مخروط مستدير از احاطه يك سطح و كنجهاى خانه از احاطه چند سطح زاويه مجسمه حاصل شود . متمم هر قوس را تا نود درجه تمام آن قوس و تا 180 درجه كمال آن گويند . و نياز به ثانى كم افتد و استعمال دائره و رائج بروجه اول است . قدماء جسم را مركب و بسيط و بسيط را عنصرى و فلكى يافته اند . مركب آنست كه از اجسام مختلفة الطبائع فراهم آمده باشد . عنصرى خاك و آب و هوا و آتش است . و فوق آنها فلكى . اجسام فلكى را اجرام اثيرى و علوى و عالم علوى گويند . و عنصرى را عالم سفلى و عالم كون و فساد و بيشتر اطلاق اجرام بر فلكى و اجسام بر عنصرى كنند . چنانكه اثير را بر كره نار . و جسم مركب اگر مدتى معتدبه حفظ صورت خود كند آن را تام خوانند چون معدنيات و حيوانات و نباتات . و الا غير تام چون كائنات الجور از قبيل هاله و داره و قوس و قزح و ابر و ميغ هاله را به فارسى خرمن ماه گويند و داره خرمن آفتاب است .

درس 3 : حركت و اقسام آن

حركت خواه فلكى و خواه غير فلكى به بسيطه و مختلفه منقسم مى شود . ولكن به اقتضاى بحث منظور حركت فلكى است . حركت بسيطه را حركت متشابهه نيز گويند . حركت بسيطه آن بود كه هر نقطه مفروضه كه به آن حركت متحرك باشد گرد مركز آن فلك متحرك در ازمنه متساويه زواياى متساويه احداث كند . و بعبارت ديگر از محيط آن فلك در ازمنه متساويه قسى متساويه قطع كند . و زواياى ياد شده از توهم خطوط خارجه از دو طرف قسى متساويه در مركز فلك متحرك حاصل مى شوند . و در درس دوم دانسته شده است كه مقدار درجات و دقائق محيط هر دائره مقدر زواياى مركزى آن دائره است ( شكل شماره 2 ) . چون قوسهاى اب ب حـ - حـ د و يا زواياى ا ه ب - ب ه حـ - حـ ه د و مختلفه آن بود كه نه اينچنين باشد .

و باز حركت به مفرده و مركبه منقسم شود . مفرده آن باشد كه از يك فلك صادر شود . و مركبه آن بود كه زياده