بيان آيات‏

در اين آيات به پاره‏اى از حوادث گذشته كه در آن مزدجر و اندرز هست اشاره شده، و
از ميان اين دسته از اخبار سرگذشت قوم نوح و عاد و ثمود و قوم لوط و آل فرعون را اختصاص به ذكر داد، و مشركين عرب را با ياد آن اقوام تذكر داد، و بار ديگر اجمالى از آنچه سابقا از وضع آنان و سرانجام امرشان بيان كرده بود تذكر مى‏دهد، تا بدانند در اثر تكذيبشان به آيات خدا و فرستادگان او چه عذاب اليم و عقاب‏هايى در پى دارند، تا آيه شريفه" وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنَ الْأَنْباءِ ما فِيهِ مُزْدَجَرٌ" را بيان كرده باشد.

و به منظور اينكه تقرير داستانها و نتيجه‏گيرى از آنها را تاكيد كرده باشد، و شنوندگان بيشتر تحت تاثير قرار گرفته، و اين اندرزها بيشتر در دلها جاى‏گير شود، دنبال هر يك از قصه‏ها اين جمله را تكرار كرد كه:

" فَكَيْفَ كانَ عَذابِي وَ نُذُرِ"، و همين تاكيد را با ذكر غرض از انذار و تخويف دو برابر نموده، فرمود:

" وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ".

وجه تكرار تكذيب در آيه:
" كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنا ..."

" كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنا وَ قالُوا مَجْنُونٌ وَ ازْدُجِرَ" در اين آيه كلمه تكذيب دو بار آمده، اولى به منزله انجام دادن دومى است، و معنايش" فعلت التكذيب" است، و جمله" فَكَذَّبُوا عَبْدَنا" آن را تفسير مى‏كند، و اين تعبير نظير تعبير در آيه" وَ نادى‏ نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ" «1» است، كه اول مى‏فرمايد نوح پروردگار خود را صدا زد، و بار دوم مى‏فرمايد پس بگفت ...

بعضى «2» از مفسرين گفته‏اند:

مراد از تكذيب اول تكذيب مطلق پيامبران، و مراد از تكذيب دوم تكذيب خصوص نوح است، چون از آيه شريفه" كَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍ الْمُرْسَلِينَ" «3» بر مى‏آيد كه قوم نوح مطلق پيامبران را تكذيب مى‏كردند، بنا بر اين معناى آيه مورد بحث اين است كه قوم نوح همه رسولان را تكذيب مى‏كردند، و در نتيجه نوح را هم تكذيب كردند، و اين سخن توجيه خوبى است.

بعضى «4» ديگر گفته‏اند:

مراد از اينكه با حرف" فاء" تكذيب دوم را متفرع بر تكذيب اول كرد، اين است كه اشاره كند به اينكه تكذيب قوم نوح يكى پس از ديگرى و در تمامى طول زمان دعوت آن جناب بوده، هر قرنى كه از آنان منقرض مى‏شد و قرنى ديگر روى كار مى‏آمد، آنها نيز وى را تكذيب مى‏كردند. ليكن اين معنا از ظاهر آيه بعيد است.

نظير اين توجيه در دورى از ظاهر آيه گفتار بعضى «5» ديگر است كه گفته‏اند:

مراد از
تكذيب اول، قصد تكذيب، و از تكذيب دوم، خود تكذيب است.

(1) سوره هود، آيه 45.

(2) روح المعانى، ج 27، ص 81.

(3) سوره شعراء، آيه 105.

(4 و 5) روح المعانى، ج 27، ص 81.