" وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ"- در اين قسمت از آيه" مغفرت" قبل از" رضوان" آمده، براى اينكه كسى كه مى‏خواهد به رضوان خدا درآيد، بايد قبلا به وسيله مغفرت خدا شستشو و تطهير شده باشد. و نيز در اين جمله مغفرت را توصيف كرد به اينكه از ناحيه خداست، ولى عذاب را چنين توصيفى نكرد، تا به قول بعضى‏ها «1» اشاره كرده باشد به اينكه مطلوب اصلى و آن غرضى كه خلقت به خاطر آن بوده مغفرت است نه عذاب، و اين خود انسان است كه باعث عذاب مى‏شود، و با خروجش از زى بندگى و عبوديت آن را پديد مى‏آورد.

" وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ"- يعنى دنيا جز متاعى نيست كه با آن تمتع مى‏شود و از آن بهره‏مند مى‏گردند، و بهره‏مندى از آن همان فريب خوردن با آن است، البته اين فريب خوردن مخصوص كسانى است كه به دنيا دل بسته باشند.

و اين كلام يعنى جمله" وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ" به دو روى زندگى آخرت اشاره مى‏كند، تا شنونده بر حذر شود، و از مغفرت و رضوان كه يك روى آخرت است، و عذاب كه روى ديگرش است، مغفرت و رضوان را اختيار كند. و جمله" وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ" مى‏خواهد شنونده را بيدار و هوشيار كند، تا مبادا زندگى دنيا با آن غرور خاص به خود مغرورش سازد.

اختلاف معنا و مفاد آيه:
" سابِقُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ" با آيه:
" وَ سارِعُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ ..."

" سابِقُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ ..."

كلمه" مسابقه" كه مصدر فعل امر" سابقوا" است به معناى غلبه‏جويى در رسيدن به هدف است، به اينكه هر يك از دو طرف مسابقه حركت خود را سريع‏تر از حركت حريفش كند، پس در معناى مسابقه چيزى زيادتر از معناى مسارعت هست، چون مسارعت تنها به معناى كوشش در سرعت دادن به حركت است، ولى مسابقه هم اين معنا را مى‏رساند و هم اين را مى‏فهماند كه سرعت دادن بايد طورى باشد كه زيادتر از سرعت حريف شود.

و بنا بر اين، جمله" سابِقُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ ..." تكليفى را مى‏رساند كه زايد بر تكليفى است كه آيه شريفه" وَ سارِعُوا إِلى‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ" «2» افاده مى‏كند.

(1) روح المعانى، ج 27، ص 185.

(2) و بشتابيد به سوى آمرزش از پروردگارتان و بهشتى كه عرض آن آسمانها و زمين است و آماده شده براى پرهيزكاران. سوره آل عمران، آيه 133.