بحث روايتى

چند روايت راجع به شان نزول آيات:
" أَ فَرَأَيْتَ الَّذِي تَوَلَّى ..."

در كشاف در ذيل آيه" أَ فَرَأَيْتَ الَّذِي تَوَلَّى ..." روايت كرده كه عثمان مال خود را در راه خير انفاق مى‏كرد، عبد اللَّه بن سعد بن ابى سرح برادر رضاعيش به او گفت:

اينطور كه تو گرفته‏اى بيم آن هست كه مالى برايت نماند.

عثمان گفت:

من خطايا و گناهانى دارم، مى‏خواهم با اين عمل خود رضاى خدا را جلب كنم، اميد عفو او را دارم.

عبد اللَّه گفت:

تو اين ماده شتر خود و بارش را به من بده، من همه گناهانت را به عهده مى‏گيرم، عثمان هم همين كار را كرد و چند نفر را شاهد معامله گرفت، و از آن پس ديگر در راه خير چيزى نداد، بدين مناسبت بود كه آيه مورد بحث نازل شد. و معناى جمله" تولى" اين است كه در روز احد مركز را ترك كرد.

بعد از آنكه اين آيات نازل شد، عثمان بهتر و بيشتر به عمل خير خود برگشت «1».

مؤلف

صاحب مجمع البيان «2» اين قصه را نقل كرده و روايت آن را به ابن عباس و سدى و كلبى و جماعتى از مفسرين نسبت داده، ولى در اينكه جمله" تولى" مربوط به جنگ احد باشد، با اينكه اين سوره در مكه نازل شده جاى خدشه و نظر است.

و در الدر المنثور است كه فاريابى، عبد بن حميد، ابن جرير، ابن منذر و ابن ابى حاتم از مجاهد روايت كرده‏اند كه در تفسير آيه" أَ فَرَأَيْتَ الَّذِي تَوَلَّى" گفته:

اين آيات راجع به وليد بن مغيره است كه نزد رسول خدا (ص) و ابو بكر مى‏آمد و به گفتگوى آن دو گوش مى‏داد، و منظور از اعطاء همين گوش دادن است، و منظور از جمله" و اكدى" اين است كه وليد اين عطاى خود را ترك كرد، آن وقت اين جمله نازل شد:

" أَ عِنْدَهُ عِلْمُ الْغَيْبِ" مى‏گويد:

منظور از غيب، قرآن است، آيا در آن باطلى ديده، و در اثر آمد و شدش به حضور پيامبر و ابو بكر چنين ديدى پيدا كرده؟ «3».

مؤلف

خواننده عزيز توجه دارد كه ظاهر آيات مورد بحث به هيچ وجه با آنچه در اين روايت آمده تطبيق نمى‏كند، و اين هم روايت شده كه آيات در باره عاص بن وائل، و در روايتى ديگر در باره مردى كه نامش را نبرده نازل شده است «4».

و در تفسير قمى در ذيل جمله" وَ إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى" مى‏گويد امام فرموده:

يعنى‏

ابراهيم به تمامى اوامر و نواهى خدا و حتى به ذبح پسرش وفا كرد، و به طور كامل اطاعت نمود «1».

(1) تفسير كشاف، ج 4، ص 427.

(2) مجمع البيان، ج 9، ص 178.

(3 و 4) الدر المنثور، ج 6، ص 129.