واژه تبذير - پژوهشی در اسراف نسخه متنی

واژه تبذير

اكنون كه مفهوم (اسراف) تبيين شد، به تفسيري از واژه (تبذير) مي پردازيم. تبذير برخلاف اسراف تنها واژه اي اقتصادي است و در غير آن كاربردي ندارد. قرآن مجيد فقط در دو آيه متوالي از آن نام برده و يك مورد آن هم اقتصادي و مالي است. مي فرمايد:.

... و تبذير مكن؛ زيرا تبذير كنندگان برادران شيطانند و شيطان به پروردگارش بسيار كفر ورزنده است.(18).

در معناي تبذير، راغب اصفهاني مي گويد:.

تبذير به معناي پراكنده كردن واصل آن پاشيدن بذر است و براي هر كسي كه مالش را ضايع كند به كار مي رود.(19).

و نيز مرحوم طبرسي - عليه الرّحمه - مي گويد:.

تبذير، پراكندن مال از روي اسراف است و ريشه آن پاشيدن بذر است؛ با اين فرق كه تبذير پراكندن همراه با فاسد و ضايع كردن است؛ ولي اگر به گونه اصلاح باشد - هر چند زياد هم باشد - تبذير نيست.(20).

عده ديگري از اهل لغت نيز، تبذير را پراكندن مال به صورت اسراف معنا كرده اند(21) مقدس اردبيلى(ره) آن را به مصرف مال در جايي كه سزاوار نيست، تفسير نموده است.(22).

از مجموع اين نظريّه ها اين چنين برمي آيد كه بين واژه اسراف به معناي اقتصادي آن با واژه تبذير فرق زيادي وجود ندارد و تنها ممكن است در جهت تمايز بين اين دو واژه گفته شود كه با توجّه به خصوصيات تعابير لغت شناسان در معناي تبذير، مقصود از اين واژه، تلف و ضايع كردن مال است و زياده روي در انفاقات شخصي و امور خير را شامل نمي شود؛ در حالي كه اسراف فراگيرتر از آن بوده و در برگيرنده همه موارد، از به هدر دادن و زياده روي در مصارف شخصي و خانوادگي و انفاقهاي مستحب مي باشد؛ به عبارت ديگر هر تبذيري اسراف است؛ ولي هر اسرافي تبذير نيست. از امام صادق ژ جمله كوتاهي نقل شده است كه ممكن است، همين نكته را از آن استفاده كرد آن حضرت فرمود:.

إنَّ التَّبْذِيرَ مِن الإِسْرافِ؛(23).

تبذير از اسراف است.

در اين حديث شريف، براي اسراف اقسامي فرض و تبذير شعبه اي از آن معرفي شده است.

1. راغب اصفهانى، المفردات في غريب القرآن، ماده (سرف).

2. براي نمونه: قرآن كريم مي فرمايد: ربَّنا اغْفِرْلَنِا ذُنُوبَنِا وَإسْرافَنِا فِي أَمْرِنِا...؛ پروردگارا گناهان و تجاوزگري ما در كارمان را ببخش. (آل عمران (23 آيه 147.).

و باز مي فرمايد: قُلْ يا عِبِادِىَ الَّذينَ أسْرَفُوا عَلي أنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ...؛ بگو: اي بندگان من كه برجان خويش تجاوز كرديد از رحمت خداوند نوميد مباشيد. (زمر (39) آيه 53).

3. مجمع البحرين، واژه (سرف).

4. مجمع البيان، ج 4، ص 413، ذيل اعراف (7) آيه 31.

5. مقدس اردبيلى، آيات الاحكام، ص 409؛ علي بن ابراهيم قمى، تفسير القرآن (به نقل از: ملا احمد نراقى، عوائدالأيّام، ص 217 - 218)؛ مجمع البيان، ج 4، ص 375، ذيل انعام (6) آيه 141.

6. عوائد الأيّام، ص 218.

7. ر.ك: صحاح اللغة؛ قاموس اللغة؛ المنجد.

8. مجمع البيان، ج 4، ص 413. ذيل اعراف (7) آيه 31.

9. مجمع البحرين، ماده (سرف).

10. مجمع البيان، ج 4، ص 413، ذيل اعراف (7) آيه 31.

11. تفسير كشاف، ج 3، ص 292،ذيل فرقان (25) آيه 67.

12. وسائل الشيعه، ج 6، باب 14 از ابواب مستحقين زكاة، حديث 2.

13. مجمع البيان، ج 4، ص 413، ذيل اعراف (7) آيه 31.

14. رك: عروة الوثقى، ص 472، (فصل في التيمّم) مسأله 16، و ساير كتاب هاي فقهى.

15. همان، شرايط وجوب حج، مسأله 8 و 9.

16. تحرير الوسيله، ج 1، ص 472.

17. رك: عوائد الأيّام، ص 219.

18. اسراء (17) آيات 27 و 28.

19. مفردات القرآن، مادّه (بذر).

20. مجمع البيان، ج 6، ص 410، ذيل اسراء(17) آيه 27.

21. صحاح اللغة، قاموس المحيط والمنجد.

22. آيات الاحكام، ص 410.

23. وسائل الشيعه، ج 6، ص 27.