دلار پاشنه آشيل امپرياليسم - دلار پاشنه آشيل امپرياليسم نسخه متنی

دلار پاشنه آشيل امپرياليسم

اشاره

در ميان واحدهاي پولي كشورهاي دنيا شايد كمتر واحد پولي همچون دلار در تعاملات غير اقتصادي دنياي غرب با دنياي استعمارزده تا اين اندازه تأثيرگذار بوده است. تا جايي كه اين واحد پولي لقب «بت اعظم» و «نشان مقدس» نظام اقتصادي غرب را يافته است. نوشتار زير بررسي كارنامه دلار در دنياي كنوني است.

معيار سنجش غرب؛ دلار

تاريخچه دلار

طاهره كريمي

در قرون وسطي در كوه‌هاي « اوره»، واقع در بوهميا، شهري بود كه آن را « جاچيمستال» يعني «دره جاچيم مقدس» مي‌ناميدند. در اين شهر معدن نقره وجود داشت. سكه رسمي ژرمن تا قرن شانزدهم ميلادي در اين شهر و با استفاده از نقره‌هاي استخراجي از معادن آن ضرب مي‌شد. اين سكه را به عنوان علامت اختصاري شهر جاچيمستال « ثالر» و يا « تالر» مي‌ناميدند. اصطلاح « دولر» و سپس « دولور» براي سكه نقره‌اي در قرن شانزدهم رايج شد و از قرن هفدهم به بعد اصطلاح « دولور» و « دلار» رواج يافت. در سال 1751 براي اولين بار در اتريش سكه دلار ضرب شد و اميد بر اين بود كه رواج و صدور « دلار» در معاملات اتريش با كشورهاي هم‌پيمانش در حوزه مديترانه ، موقعيت اقتصادي اتريش را بهبود بخشد. از اواسط قرن هيجدهم، دلار؛ سكه تجاري بين كشورهاي مديترانه شد.

پس از آن، اسپانيا نام « دلار» را براي « سكه دلار كنگره‌دار اسپانيايي» خود برگزيد؛ سكه‌اي كه به سبب محتواي غني نقره آن در سالنامه بين‌المللي، به عنوان يكي از بهترين سكه‌هاي قوي دنيا شهرت داشت. در اواخر قرن هيجدهم ، انگلستان به حدي با كمبود حاد نقره روبه‌رو شده بود كه براي جلوگيري از انهدام نظام بانكي‌اش، چاره‌اي جز به جريان گذاشتن ذخاير نقره نداشت، از اين رو هزاران سكه دلار اسپانيا را از ناوگان كشتي‌هاي تجار اسپانيايي مصادره كرد و با ضرب ثانوي نقش جرج سوم پادشاه انگلستان و به عنوان سكه جاري مملكت به جريان گذاشت و به اين ترتيب يك بحران واقعي دفع شد. بالاخره بانك مركزي انگلستان سكه‌هاي اسپانيايي را جمع‌آوري و آن‌ها را به شمش تبديل كرد و مجدداً سكه‌هاي پادشاهي ضرب نمود، ولي سكه‌هاي اسپانيايي، پيش از آن به مستعمرات انگليس در آمريكاي شمالي رسيده بود.

سال‌هاي بعد از استقلال آمريكا ، مسئله واحد پول ايالات متحده مطرح شد. محبوبيت سكه دلار اسپانيايي در داخل و خارج از كشور به حدي بود كه كنگره آمريكا را بر آن داشت كه در ميان سكه‌هاي رايج در ايالات متحده ، دلار آمريكا را شبيه دلار اسپانيا كند. با توجه به محبوبيت هر دو فلز طلا و نقره در آمريكا ، تصميم گرفته شد كه سكه دلار، شامل يك قسمت طلا و 15 قسمت نقره باشد.

اولين قانون ضرب سكه ايالات متحده آمريكا در دوم آوريل سال 1792 تصويب شد كه براساس آن دلار به عنوان واحد پول رسمي آمريكا انتخاب و نشر و رواج آن مقرر شد.1

قدرت دلار

قدرت دلار از چه زماني شروع شد؟ دانستن اين موضوع چندان مشكل نيست. از جنگ جهاني دوم، با روي كارآمدن نازيسم و فاشيسم در اروپا، سرمايه‌داران احساس خطر كردند و با شروع جنگ و پيشرفت هيتلر، سرمايه‌ها و طلاهاي اروپا به سوي آمريكا سرازير شد و اين كشور به دور از آتش جنگ، آن ثروت‌ها را براي شكوفايي و توسعه صنايع خود به كار انداخت و دلار؛ پشتوانه محكمي براي جذب و جلب سرمايه شد، به خصوص اين كه نخبگان علم و دانش اروپا هم به تدريج به آن ديار مهاجرت و در خدمت توليد و صنعت آن كشور قرار گرفتند.2

در خارج از ايالات متحده هم دلار به عنوان واحد پول جهاني شماره يك محسوب مي‌شد. در سرتاسر جهان از هنگ كنگ گرفته تا ليتواني و آفريقاي جنوبي، تقريباً تمامي دولت‌ها واحد پولي خويش را به دلار متكي كردند، به اين اميد كه در رفاه آمريكا شريك شوند. كارلوس منم، رئيس جمهور سابق آرژانتين، حتي قصد داشت واحد پول كشورش را كنار گذاشته و دلار آمريكا را جايگزين آن كند. 3
در حال حاضر دلار، ارز برتر در معاملات نفتي است. از آنجا كه دلار، واحد پول حاكم بر مبادلات تجاري بين‌المللي است، آمريكا توانسته است به طور مؤثر، بازار جهاني نفت را در كنترل خود درآورد. 4

بيشتر صادركنندگان نفت، ارزش واحدهاي پولي خود را به دلار وابسته مي‌كنند يا با مداخله گسترده، جلوي افزايش ارزش پول را مي‌گيرند. عربستان سعودي، كويت، امارات متحده عربي و بيشتر كشورهاي خليج فارس، ارزش واحدهاي پولي خود را با دلار تنظيم مي‌كنند و اين احتمالاً به آن معناست كه مانند ساير بانك‌هاي مركزي آسيايي، به طرفداري از دلار ادامه خواهند داد. اين كشورها ناچار شده‌اند با وابسته كردن ارزش واحدهاي پولي خود به دلار، از سياست پولي آمريكا تبعيت كنند.5

تنها با خريد فراوان دلار در جهان است كه خلأهاي تجاري ايالات متحده از ميان مي‌رود. مادامي كه نفت به عنوان مهم‌ترين ماده خام دنيا تنها با دلار معامله مي‌شود، ميزان تقاضا براي واحد پول ايالات متحده در سطحي بالا باقي مي‌ماند. بي‌گمان سيستم فعلي دلارهاي حاكم نفتي، بيش از همه به آمريكا سود مي‌رساند.6

دلار و تروريسم

شريان حياتي تروريسم، دلار است. در دهه 1990، شرايط جديد اقتصاد جهاني و بازارهاي مالي، اين امكان را براي تروريسم فراهم كرد كه تبديل به پديده‌اي جهاني شود. گروه‌هاي مسلّح از كم شدن موانع اقتصادي و مالي استفاده كردند و شبكه‌هاي اقتصادي تشكيل دادند؛ به اين معني كه توانستند در بيش از يك كشور پول كسب كنند و در نتيجه در بيش از يك كشور عمليات انجام دهند. امپراتوري مالي بن‌لادن كه سودهاي آن، منابع مالي لازم را براي عمليات تروريستي در كشورهاي اسلامي فراهم مي‌كند، يكي از مثال‌هاي اين پديده است. تروريسم همواره يك تجارت پرهزينه بوده است. جهاني شدن تروريسم، وابستگي متقابل پول و تروريسم را به شدت افزايش داد.

دو سال و نيم بعد از 11 سپتامبر 2001، مشخص شده كه اقتصاد، موتور متحركه اين جنگ است؛ نه سياست يا ايدئولوژي. اين نتيجه غيرمنتظره از تحليل پنج دهه از فعاليت‌هاي تروريسم مدرن گرفته شده است.

موضوع تكان‌دهنده، كشف وابستگي متقابل بين اقتصاد ترور و عرضه پول در آمريكا است. اين اقتصاد براي انتقال پول‌هايش، از دلار آمريكا به ويژه اسكناس‌هاي 100 دلاري استفاده مي‌كند. تجارت اسلحه، مواد مخدر، قاچاق كالا و انسان؛ ديگر فعاليت‌هاي غيرقانوني در گردش پول آمريكا به حساب مي‌آيند. بنابراين رشد اين اقتصاد را مي‌توان در تزريق سالانه دلار به اقتصاد آمريكا مشاهده كرد. تحقيقات اخير يك سازمان دولتي نشان مي‌دهد كه از سال1960، ميزان دلارهاي جديدي كه در آمريكا چاپ و به خارج از كشور منتقل مي‌شوند، مرتباً زياد شده است. در سال 2000 حدود دوسوم دلارهايي كه جديد چاپ شده، يعني 500 ميليارد دلار، از سيستم پولي آمريكا به خارج از كشور منتقل شده است.7

دلار، اشغال عراق، تهديد نظامي ايران

بر پايه گزارش مؤسسه كارنگي ، در سال 2000، عراق فروش نفت خود در ازاي يورو را آغاز كرد و حساب خود در برنامه نفت در برابر غذاي سازمان ملل را نيز به صورت يورو درآورد. پس از آن نيز 10 ميليارد دلار از ذخاير خود نزد سازمان ملل را نيز به يورو تبديل كرد. اين اقدام عراق موجب تقويت 17 درصدي يورو در برابر دلار از آن زمان تا سال 2003 و حمله نظامي آمريكا به عراق شد. 8

يكي از دلايل سلطه آمريكا بر نفت عراق، خود نفت نبوده است، بلكه سلطه بر بازارهاي نفتي و اوپك بوده ، تا فروش نفت را در برابر حفظ دلار تضمين كند و اجازه ندهد كه سرمايه‌ها از دلار فاصله بگيرد. 9

در همين زمينه مؤسسه كارنگي تصميم ايران براي استفاده از يورو در مبادلات نفتي را يك استراتژي هوشمندانه براي تحريك كردن ديگر بازيگران عرصه نفت عليه آمريكا مي‌داند. در همين زمينه برخي ناظران بين‌المللي تهديد ايران براي سيستم دلارهاي نفتي را آن قدر قوي مي‌دانند كه در اين راستا حمله نظامي آمريكا به ايران را (به بهانه جنگ پيشدستانه يا تسليحات هسته‌اي) نيز نامتحمل نمي‌دانند.

براساس سرمقاله نشريه بالتيمور كرانيكل، قدرت اقتصادي ايران بسيار فراتر از قدرت رژيم صدام حسين است و برخلاف ادعاهاي مقامات آمريكايي، علت واقعي ترس آمريكا از ايران، نه اهداف هسته‌اي ايران، بلكه قدرت اقتصادي ايران و نفوذ روزافزون آن در بازار جهاني نفت خام است. تنش‌هاي ژئوپوليتيكي كنوني ميان ايران و آمريكا، از فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران است و به احتمال فراوان اهداف ايران در ايجاد يك نظام تجارت نفتي مبتني بر يورو، هدف پشت پرده فشارهاي آمريكا به ايران است.

بالتيمور كرانيكل مي‌افزايد: ترس آمريكا از تسلط يورو بر مهمترين بازار جهان (بازار نفت)، مهمترين دليل فشارهاي فعلي آمريكا به ايران است، اما همچون حمله آمريكا به عراق، اين علت نيز پشت پرده باقي مانده است و اگر سلاح‌هاي كشتار جمعي دستاويز آمريكا در حمله به عراق بود، اكنون برنامه‌هاي هسته‌اي ايران بهانه فشارهاي آمريكا است.10

پادشاهي متزلزل دلار

آمريكا كه بزرگترين واردكننده نفت جهان است، شديداً از تسلط دلار بر بازار نفت حمايت مي‌كند و با هرگونه اقدامي كه در راستاي تضعيف جايگاه دلار در اين بازار باشد، مقابله مي‌نمايد؛ چرا كه انجام معاملات نفتي بر اساس يورو به طور جدّي به اقتصاد اين كشور آسيب وارد خواهد كرد.11

تحليلگران معتقدند نقطه آسيب‌پذير آمريكا، دلار است.12 نزديك‌ترين رقيب پادشاهي دلار، «يورو» است. ظهور« يورو» به عنوان واحد پول مشترك اتحاديه اروپا از ابتداي سال 1999ميلادي ، اين اميدواري را در قلب مخالفان سيطره دلار بر اقتصاد جهان به وجود آورد كه جهان به سوي يك نظام ارزي دو قطبي حركت كند كه در آن يورو نقش برتر را ايفا نمايد. 13

دلار آمريكايي بت و سمبل قدرت آمريكاي امپرياليسم است. در كوبا فيدل كاسترو استفاده از دلار در تمام زمينه‌ها را منع كرده است تا از اقتصاد و حاكميت كوبا در مقابل جنگ اقتصادي كه آمريكا به راه انداخته، محافظت كند.14

پايه‌هاي كنوني اقتصاد آمريكا نشانگر اين واقعيت است كه اين كشور با حجم عظيمي از كسري حساب جاري روبه‌روست؛ شكافي كه هنوز در حال رشد است.15

تاريخ به ما يك نمونه حقيقي از تغيير ارز و ذخيره از پوند به دلار را ارائه مي‌دهد. در دوره‌اي كه طلا استاندارد بود، پوند پادشاه ديگر پول‌هاي ملي بود، اما پس از سال‌هاي 1914، از اعتباردهنده خالص به مقروض خالص تغيير يافت و در دهه 20، دلار تنها پول ملي بود كه قابليت تبديل به طلا را داشت. دو جنگ پرهزينه و نيز دو اپيزود تنزل ارزش پول ملي در بريتانيا، دلار را به عنوان ارز ذخيره، موقعيتي بلامنازع بخشيد. گرچه مدت‌ها طول كشيد تا دلار جايگزين پوند انگليس شود و منطقه يورو در حال حاضر ضعف آشكار اقتصادي دارد،16 وليكن با مطالعات، تحقيقات و اظهارنظرهاي اقتصاددان‌هاي بين‌المللي، اين‌گونه برداشت مي‌شود كه در آينده‌اي نزديك با پادشاهي متزلزل دلار روبه‌رو خواهيم شد و شايد در آينده، دلار به ويژه در مقايسه با خواهر ناتني‌اش يورو، تنها ارز معتبر براي ذخيره كردن و انجام مبادلات تجاري نباشد.

بت دلار به سمت سقوط و فروپاشي پيش مي‌رود. تنها چيزي كه باقي مي‌ماند، سلاح‌هاي پيشرفته است كه مدتي آن را نگاه مي‌دارد و اكنون به دنبال بهانه و شكار در بهترين شكارگاه يعني خاورميانه است. بحران دلارهاي نفتي با عدم امنيت در چاه‌هاي نفت آشكار مي‌شود كه نتيجه آن بحران اقتصادي است. به دنبال آن ركود، بيكاري، فقر، نابساماني، تبعيض نژادي و احتمالاً شورش‌هاي موضعي و فساد اخلاقي است و اين همان چيزي است كه اقتصاددانان و حتي مردم جهان در انتظار آن هستند. به نظر مي‌رسد تلاش وسيع ديپلماسي اخير آمريكا براي رفع بحران، چندان مؤثر نباشد. پاشنه آشيل امپرياليسم، ضعف دلار است و سقوط آن. بدين ترتيب، امپراتوري‌ها متلاشي مي‌شوند.17

1. تاريخچه‌دلار، ژوليان پيچام ، مترجم : محمد رضا مقدسي ، فصلنامه‌بانك‌صادرات ايران‌، شماره 8.

2. قدرت واقعي دلار تا چه اندازه است : دلار و بحران ، صادق‌زاده، نصرالله ، كيهان، 22/12/84.

3. مادر همه خطرها : نگاهي به افول اقتدار دلار؛ فتاح‌زاده ‌، عباس؛ همشهري، 27/1/82.

4. تهديدي براي پادشاهي دلار : تأثير بورس نفت ايران در بازارهاي ارزي دنيا؛ ابراهيمي، محمد؛ همشهري: 28/9/84.

5. مقصد دلارهاي نفتي: تأثير افزايش قيمت نفت بر اقتصاد كشورهاي توليدكننده، محتشم، رضا؛ همشهري، 18/10/84.

6. مادر همه خطرها، همشهري، 27/1/82. (اين متن ترجمه‌اي از منبع اشپيگل است).

7. منابع مالي تروريست‌ها از كجا تأمين مي‌شود؛ دارالشفايي، بهمن؛ شرق، 25/1/83.

8. تهديدي براي پادشاهي دلار.

9. سارس، عمليات براي نجات شيطان، دنيا فريب خورد : گفتگو با محمد خوش‌چهره، كيهان: 7/4/82.

10. تهديدي براي پادشاهي دلار.

11. همان.

12. سارس... .

13. اقتصاد جهان‌: سيطره‌دلار و ظهور يورو ، فصلنامه‌بانك‌صادرات ايران‌، شماره 11.

14. وداع با دلار : تصميم جديد دولت كوبا؛ كشاورز، حميدرضا؛ نشريه پول: 14/9/83.

15. بازي با دلار بازي با آتش است؛ همشهري: 6/4/82.

16. پادشاهي متزلزل دلار؛ كشاورز، آوا؛ كارآفرين‌، شماره 35.

17. قدرت واقعي دلار تا چه اندازه است؛ كيهان، 22/12/84.

سوتيترها

بالتيمور كرانيكل مي‌افزايد: ترس آمريكا از تسلط يورو بر مهمترين بازار جهان (بازار نفت)، مهمترين دليل فشارهاي فعلي آمريكا به ايران است، اما همچون حمله آمريكا به عراق، اين علت نيز پشت پرده باقي مانده است و اگر سلاح‌هاي كشتار جمعي دستاويز آمريكا در حمله به عراق بود، اكنون برنامه‌هاي هسته‌اي ايران بهانه فشارهاي آمريكا است.

تحليلگران معتقدند نقطه آسيب‌پذير آمريكا، دلار است.12 نزديك‌ترين رقيب پادشاهي دلار، «يورو» است. ظهور« يورو» به عنوان واحد پول مشترك اتحاديه اروپا از ابتداي سال 1999ميلادي ، اين اميدواري را در قلب مخالفان سيطره دلار بر اقتصاد جهان به وجود آورد كه جهان به سوي يك نظام ارزي دو قطبي حركت كند كه در آن يورو نقش برتر را ايفا نمايد.

دلار آمريكايي بت و سمبل قدرت آمريكاي امپرياليسم است. در كوبا فيدل كاسترو استفاده از دلار در تمام زمينه‌ها را منع كرده است تا از اقتصاد و حاكميت كوبا در مقابل جنگ اقتصادي كه آمريكا به راه انداخته، محافظت كند.

بت دلار به سمت سقوط و فروپاشي پيش مي‌رود. تنها چيزي كه باقي مي‌ماند، سلاح‌هاي پيشرفته است كه مدتي آن را نگاه مي‌دارد، اكنون به دنبال بهانه و شكار ديگر است و بهترين شكارگاه خاورميانه است.