تأملی در هم پیوندی آیات در سوره قیامت نسخه متنی

طبرسي (10/ 600 و 601) و فخررازي (30/223) در کنارنقل ديدگاه رايج، وجه ديگري در چگونگي پيوند و هماهنگي آيات سوره قيامت ،آورده‏اند و خود به آن تمايل نشان داده‏اند که بطورکلي از جانب ساير مفسّران با بي‏مهري روبرو گشته است. فخررازي از قفّال نقل مي‏کند: «مخاطب درآيه «لاتحرّک به لسانک» اصولاً پيامبر اکرم (ص) نيست، بلکه خطاب آن، متوجّه «انسانِ» مذکور در آيات پيشين است. اين خطاب در حالي صورت مي‏گيرد که نامه عمل وي را مشتمل برافعال قبيح او به دستش داده و گفته‏اند: «اقرأ کتابک کفي بنفسک اليوم عليک حسيبا»(اسراء/14)امّا چون به قرائت آن مي‏پردازد،زبانش از شدّت ترس و شتابش در خواندن نامه عمل، به هم مي‏خورد. اينجاست که خطاب به او مي‏گويند: «لاتحرّک به لسانک لتعجل به ...» بر ماست که بنا به وعده خويش و بر طبق اصل حکمت، اعمال بندگان را گرد آوريم و آنها را بر آنان باز خوانيم؛ هنگام قرائت ما، آنان بايد به کرده‏هاي خويشتن اقرار و اعتراف کنند که «آري !اينها اعمال ماست .»؛شرح آن امور و بيان مراتب عقوبت آنها [نيز [بر عهده خود ماست.(تفسير کبير، 30/223). فخررازي آنگاه از زبان قَفّال مي‏گويد: اين وجه خوبي است که با هيچ دليل عقلي در تعارض نيست ـ گرچه در اخبار و روايات خبري از آن در ميان نباشد(همو،224) .

در اين وجه تفسيري، آيات مذکور اساسا راجع به قرآن و عجله پيامبر (ص) سخن نمي‏گويد، بلکه به روشني در صدد ترسيم تصويري از حادثه هولناک قرائت نامه اعمال کافران در روز قيامت است. اين تفسير، با نمايش صحنه‏اي سخت تکان دهنده از دلهره و اندوه کافران در هنگام قرائت نامه اعمالشان، آهنگ سوره را بخوبي يکنواخت و يکدست جلوه داده، هرگونه قطع و انفصالي را که لازمه پايبندي به نظر مشهور است از دامان سوره قيامت مي‏زدايد. آيات سوره ،با سوگند به روز قيامت و نفس ملامتگر آغاز مي‏شود و با گفتگو از آگاهي کافران و منکران از عملکرد خويش و بيان حالت آنان در آن هنگامه ،ادامه مي‏يابد و با پافشاري بر رخداد رستاخيز، پايان مي‏پذيرد.

سيوطي در الاتقان پس از طرح اين نظريّه به نقل از قفّال ،بي درنگ با چوب شذوذ و مخالفت با احاديث صحيح ،به زعم خود،آن را از اعتبار مي‏اندازد(2/110).

شيخ محمود شلتوت در کتاب إلي القرآن الکريم نظر رايج را ناديده گرفته و به اين سو متمايل است و بر همين اساس (بيان قفّال)به تفسير سوره قيامت پرداخته است (ص 181).

مقالات و بررسيها » شماره 63 (صفحه 40)