***** صفحه 1 *****
 تفسير موضوعي الميزان
-----------------------------------------------------------------
ويرايش 77  کتاب جيبي از  معارف قرآن در الميزان
کتاب هيجدهم: بنيانگذاري ملت حنيف، رسالت و مبارزات ابراهيم (ع)
تأليف:  سيد مهدي امين
(تجديد نظر: 1394)

***** صفحه 2 *****
بسم الله الرحمن الرحيم
      بسيار مى شود كه مردم، عملى را كه مى كنند و يا مى خواهند آغاز آن كنند، عمل خود را با نام عزيزى و يا بزرگى آغاز مى كنند، تا به اين وسيله مبارك و پر اثر شود و نيز آبرويى و احترامى به خود بگيرد و يا حداقل باعث شود كه هر وقت نام آن عمل و يا يـاد آن بـه ميـان مى آيـد، به ياد آن عـزيز نيـز بيـفتنـد.
      اين معنا در كلام خداى تعالى نيز جريان يافته، خداى تعالى كلام خود را به نام خود كه عزيزترين نام است آغاز كرده، تا آن چه كه در كلامش هست نشان او را داشته باشد و مرتبط با نام او باشد و نيز ادبى باشد تا بندگان خود را به آن ادب مؤدب كند و بياموزد تا در اعمال و افعال و گفتارهايش اين ادب را رعايت و آن را با نام وى آغاز نموده، نشان وى را بدان بزند، تا عملش خدايى شده، صفات اعمال خدا را داشته باشد و مقصود اصلى از آن اعمال، خدا و رضاى او باشد و در نتيجه باطل و هالك و ناقص و ناتمام نماند، چون به نام خدايى آغاز شده كه هلاك و بطلان در او راه ندارد(1) ... و
      "  من به نام خدا آغاز مى كنم!   "
        1- الـميزان ج 1، ص 26.

***** صفحه 3 *****

فهرست مطالب

مقدمه مولف:                                                                                    
بخش اول :  ابراهيم(ع) و حرکت توحيدي او        
فصل اول: آغاز زندگانى ابراهيم عليه السلام و حركت و توحيدى او    
    خـلاصـه تـاريـخ ابراهيم در قرآن
    تــولــد ابــراهيــم خليــــل اللّه
    پدر ابراهيم عليه السلام
    اولين ظهـور و اولين دعوت ابراهيم
    ابــراهيـم، پيــــامبــــرى صــدّيـق
    آغـــاز دعـوت ابــراهيـم در خـانـواده
    علم ابراهيم قبل از شروع دعوت دينى او
    نهـــى خــانـواده از ولايـت شيطــان
    آغــاز كنـاره گيرى ابـراهيم از قـوم خود
    مـوضـوع استغفـار ابراهيم براى پدرش
    هــدف قيـــام ابـراهيــم و حجــت او
    مفهـــوم تفكــرات فطــرى ابـراهيـم
    ابراهيـم، به عنوان انسان فـرضى سـاده
    ابراهيم قبـل از ورود بـه جـامعـه شـرك
    بصيــرت اوليــه اعطــاء شــده بـه ابراهيـم
    تحقيقى درباره پدر واقعى و پدرخوانده ابراهيم
    پـــدر و مـــادر واقعــى ابــراهيـم
فصل دوم: ظهـور ابراهيم عليه السلام در جامعه و مبارزه با نمرود    
    مشاهده ملكـوت و آغـاز مبـارزات ابراهيم عليه السلام
    ستـاره پـرستـان عصـر ابـراهيم عليه السلام
    مـــاه پـرستــان و آفتـاب پـرستـان
    موقعيت زمانى مشاهدات ابراهيم عليه السلام
    بــت پـرستــان عصـــر ابراهيم عليه السلام
    اعتـراض ابراهيم نسبت به ترس از بت ها
    مـاجــراى شكستـن بـت هـا
    تبـديـل آتـش بـه گلستــان
    نمرود، طاغوت عصر ابـراهيم
    ابـراهيم در مقـابـل نمـــرود
    حمــورابى و نمــرود زمــان ابــراهيـم
    تحليــل استــدلال هاى ابــراهيــم عليه السلام
    ابــراهيـــم و اعـــلام ديــن فطــرت
    ابراهيم، شيعــه نــوح، بـا قلبـى سليـم

***** صفحه 4 *****
    ابـراهيم، اُســوه حسنــه
    الگوئى براى بـرائت مطلق از مشركين
    الگوئى براى مؤمنان به خدا و روز جزا
فصل سوم: امـامت ابـراهيم عليه السلام و امتحانات او            
    مفهوم امامت و ارزش آن
    مشخصـــــات امــــام
    تاريخ امامـت ابراهيم عليه السلام
    ترتيب مقـامـات ابـراهيم
    ادامه امامت ابراهيم تا امت محمد رسول اللّه  صلى الله عليه و آله
    مفهوم كلمات، ابتلائات و امتحانات ابراهيم عليه السلام
    مفهـــوم "كلمــــه" و "تمــــام شــدن" آن
    يقيــن ابـراهيـم و مـلازمه آن بـا مقام امامت
    مشــاهــده ملكــوت و كيفيـت احيـاء اموات
فصـل چهـارم: ملّـت ابـراهيــم                        
    ابراهيم خود يك ملت بود!
    مفهــوم ملــت ابـراهيم
    پـايـه گذارى ملت ابراهيم
    يــادگــارهاى ابـراهيـم در جـامعـه بشـرى
    ابــراهيـــم و صــالحيــــن
    مفهوم حنيف بودن ملت ابراهيم
فصل پنجم: شريعت و كتاب ابـراهيم عليه السلام                 
    محتــواى صحــف ابــراهيـم
    لا تَــزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْـــــرى
    وَ اَنْ لَيْسَ لِلانْسانِ اِلاّ ما سَعـى                        
    وَ اَنَّ سَعْيَـــهُ سَــوْفَ يُـــرى
    وَ اَنَّ اِلــى رَبِّـــكَ الْمُنْتَهـــى
    خلاصه صحف ابراهيم و موسى
    احكـام شريعت ابراهيم عليه السلام
فصل ششم: مقام و منزلت ابراهيم عليه السلام                 
    ذكــر مقام و امتيــازات 16 گانه ابراهيم عليه السلام
    تعليم علم و حكمت و ترفيع درجه ابراهيم عليه السلام
    مقــامــــات ابــــراهيــم
    مقـام خليل اللهى ابراهيم عليه السلام
    حَليم و اَوّاه بودن ابراهيم عليه السلام
فصل هفتـم: دعــاهـاى ابــراهيـم                        
    دعــاهــاى ابـــراهيـم عليه السلام
    اولين دعـاى ابـراهيم عليه السلام

***** صفحه 5 *****
    تحليلـى از ادب ابـراهيـم در دعـاهاى او
    استجابت دعاهاى ابراهيم
    شرايط استجابت در دعاهاى ابراهيم عليه السلام
    شكـرگــزارى در دعـاهـاى ابراهيم عليه السلام
    آخـرين دعاى ابراهيم عليه السلام
    لطــايــف دعــاهــاى ابــراهيــم عليه السلام
بخش دوم : تشريع حـــج ابراهيمي        
فصل اول: بنـاى خانه كعبه و تشريع حج ابراهيمى            
    بـالا بردن پــايــه هاى خــانـه كعبـــه
    سير ابراهيم در مسير عبوديت
    مهيـا كـردن مكـان بيت خـدا
    صــدور فـرمـان اعلام حــج
    منافع حج
    بيــت عتيــق و عمــر كعبــه
    سنت هاى فراموش شده حج ابراهيمى در جاهليت
    عبـادت هـا و قـربـانى ها در امـت هـاى گـذشتـه
    فلسفه قربانى در مـراسم حـج
    دستــوراتـى از تشـريـع حــج و منـاســك آن
    امنيـت و رفـاه شهــر مكــه
    حــرم بــودن شهــر مكــه
    تحليل دعاى ابراهيم براى امنيت شهر مكه
    كيفيـت امنيـت شهــر مكـه
    مشاهده حقيقـت مناسك حج
بخش سوم:  تحريفات و تناقضات درباره ابراهيم"ع" و دودمان او    
فصـل اول: تحريفات و تناقضات درباره تاريخ و دين ابراهيم"ع"       
        ادعـاى يهـودى يا مسيحى بودن ابراهيم !
    نفــى يهـــودى و مسيحى بودن ابراهيم
    بدعت گزاران در ميان پيـروان ابراهيم عليه السلام
    پافشـارى اهـل كتاب در قوميت ابراهيم و برترى خود
    تناقضات تـورات در ذكــر تــاريــخ ابــراهيـم عليه السلام
    تناقضات تورات در بيــان وقــايع
    تناقض در ذكر فـرزنـد ذبيــح ابراهيم عليه السلام در تورات
    تناقض تــورات در سـنّ اسماعيل
    بى اعتنـائى و تناقض تــورات در شــأن اسمـاعيــل
    اظهارنظر خاورشناسان درباره تاريخ ابراهيم در قرآن
    جواب از مغالطه اول شرق شناسان
    جواب از مغالطه دوم شرق شناسان

***** صفحه 6 ***** 

مقدمه مؤلف:

اِنَّــهُ لَقُـرْآنٌ كَـــريــمٌ                       " اين قـــــــــرآنـى اســت كــريـــــــــــم! "
فـى كِتــابٍ مَكْنُـــــونٍ                " در كتــــــــابـــــــى مكنـــــــــــــــــــــــون! "
لا يَمَسُّــهُ اِلاَّ الْمُطَهَّـــروُنَ               " كه جز دست پــاكــان و فهـم خاصان بدان نرسد! "
 (77 ـ 79/ واقعه)
اين كتاب به منزله يك "كتاب مرجع" يا فرهنگ معارف قرآن است
كه از "تفسير الميزان" انتخـاب و تلخيـص و بر حسب موضوع،  طبقه بندى شده است.
                در يک " طبقه بندي کلي" از موضوعات قرآن كريم در تفسير الميزان قريب 77 عنوان انتخاب شد که هر يك يا چند موضوع، عنواني براى تهيه يك كتاب در نظر گرفته شد. هر كتاب در داخل خود به چندين فصل يا عنوان فرعى تقسيم گرديد. هرفصل نيز به سرفصل هايى تقسيم شد. در اين سرفصل ها، آيات و مفاهيم قرآنى از متن تفسيـر الميــزان انتخــاب و پس از تلخيص، به روال منطقى طبقه بندى و درج گرديد، به طورى كه خواننده جوان و محقق ما با مطالعه اين مطالب كوتاه وارد جهان شگفت انگيز آيات و معارف قرآن عظيم گردد.
            تعدادي از اين مجلدات هم گفتارهاي مربوط به همين موضوعات و همچنين تحقيقاتي است که علامه طباطبائي رضوان الله عليه درباره اهداف آيات و سوره هاي قرآن کريم به عمل آورده است. آخرين مجلد منتخبي خلاصه از 21 جلد قبلي است.
             در نظر گرفته شد اين مجلدات بر اساس سليقه خوانندگان در شکل ها و قطع هاي مختلف آماده شود. در قطع وزيري تعداد اين مجلدات به 22 رسيد. در قطع جيبي نيز چند بخش از هر کتاب اصلي، عنوان يک کتاب در نظر گرفته شد و در نتيجه  به 77 جلد رسيد.
            کتاب حاضر يکي از 77 جلد جيبي است که براي احتراز از تکرار، مقدمه ها و فهرست عناوين موجود در کتاب اصلي، در آن تکرار نشده است.
        ... و     همه توفيقاتي که از جانب حق تعالي براي تأليف اين کتاب به بنده خود داده شده، ثواب و توشه راهي است که روح پاک و مقدس علامه طباطبائي بزرگوار به امت اسلام در سراسر جهان پخش کرده است. روحش با فاتحه اي از صميم دل همه مان شاد باد!
            و نيز...    همسر مهربانم که در آخر اين سالها روحش به مهماني خدا رفت، سال هاي طولاني يار راه متحمل من بود... سائل فاتحه و ياسين است!
سيد مهدي ( حبيبي) امين

***** صفحه 7 *****

بخش اول: ابراهيم"ع" و حرکت توحيدي او

***** صفحه 8 *****

فصل اول: آغاز زندگاني ابراهيم "ع" و حركت توحيدي او

مستند: آيات مندرج در متن و بحث تاريخي                                                         
الميزان ج14ص19
 خلاصه تاريخ  ابراهيم"ع" در قرآن           
     آنچه از قرآن كريم در اين باره استفاده مي شود اين است كه ابراهيم عليه السلام از اوان طفوليت تا وقتي كه به حد تمييز برسد، در نهانگاهي دور از جامعة خود مي زيست،  و پس از آنكه به حد تمييز رسيده،  از نهانگاه خود به سوي قوم و جامعه اش بيرون شده و به پدر خود پيوسته و ديده است كه پدرش و همة مردم بت مي پرستند، و چون داراي فطرتي پاك بود،  و خداوند متعال هم با ارائة ملكوت هر چيز،  تأئيدش كرده و كارش را به جائي رسانده بود كه تمامي اقوال و افعالش موافق با حق شده بود، اعمال قوم خودرا نپسنديد و نتوانست ساكت بنشيند، لاجرم به احتجاج با پدر پرداخت،  و اورا از پرستش بت ها منع و به توحيد خداي سبحان دعوت نمود،  باشد كه خداوند اورا به راه راست خود هدايت نمايد و از ولايت شيطان دورش سازد!
    پدرش وقتي ديد ابراهيـم به هيچ وجه از پيشنهاد خود دست برنمي دارد اورا از خود طردكرد و به سنگسار كردن تهديدش نمود.  ابراهيم در مقابل اين تهديد و تشديد از در شفقت و مهرباني با وي تلطف كرد، چه ابراهيم مردي خوش خلق و نرم زبان بود.  در پاسخ پدر نخست بر او سلام كرد و سپس وعدة استغفارش داد،  و در آخر گفت:  در صورتي كه به راه خدا نيايد او و قومش را ترك خواهد گفت ولي به هيچ وجه پرستش خدارا ترك نخواهد كرد!
شرح اين قسمت از زندگي ابراهيم"ع" در آيات 41 تا 48 سورة مريم  بيان شد

***** صفحه 9 *****
است.
     ابراهيم"ع" در اين برهه از زمان احتجاجاتي را با قوم خود شروع كرد و مباحثات لفظي در بارة نفي پرستش بت ها با آنان داشت.
    شرح اين مباحث و احتجاجات در آيات 51 تا 56 سورة انبياء و 69 تا 77 سورة شعراء و 83 تا 87 سورة صافات در قرآن مجيد  آمده است.
    مرحلة ديگر مباحثات آن حضرت با اقوام ديگري بوده كه آفتاب و ماه و ستاره را مي پرستيدند. در اين مباحثات بود كه آنان را به حق ملزم كرد. در اين زمان بود كه داستان انحراف او از كيش بت پرستي و ستاره پرستي در همه جا منتشر شد.
    شرح اين مباحثات نيز در آيات 74 تا 82 سورة انعام نقل شده است.
     روزي كه مردم بت پرست شهر براي انجام مراسم ديني خود همه به خارج شهر رفته بودند،  ابراهيم عليه السلام به عذر كسالت از رفتن با آنان اجتناب نمود و تنها در شهر ماند،  و وقتي شهر خلوت شد به بتخانة شهر درآمد و همة بت ها را خرد كرد و تنها بت بزرگ را گذاشت شايد مردم به طرف او برگردند.  وقتي مردم به شهر بازگشتند و از داستان باخبر شدند درصدد جستجوي مرتكب آن برآمدند و سرانجام گفتند اين كار زير سر همان جواني است كه ابراهيم نام دارد.  ابراهيم را در برابر چشم همه احضار كرده و او را استنطاق و بازپرسي كردند و پرسيدند:
- آيا تو به خدايان ما چنين كردي؟  گفت:
- اين كار را بت بزرگ كرده است!
 اگر قبول نداريد از خود آنها بپرسيد،
 تا اگر قدرت بر حرف زدن دارند،
 بگويند چه كسي به اين صورتشان درآورده است!
     ابراهيم قبلاً به همين منظور تـبــر را به دوش بت بزرگ نهاده بـود تا خود شاهد حال باشد.  ابراهيم مي دانست كه مردم دربارة بت هاي خود قائل به  حيات و نطق نيستند، ولكن مي خواست با طرح اين نقشه زمينه اي بچيند تا مردم را به اعتراف و اقرار بر بيشعوري و بيجاني بت ها وادار سازد،  و لذا مردم پس از شنيدن جواب ابراهيم به فكر فرورفتند و به انحراف خود اقرار كردند و با سرافكندگي گفتند:
- تو كه مي داني اين بت ها قادر بر تكلم نيستند!
     ابراهيم"ع" كه غرضي جز شنيدن اين حرف از خود آنان نداشت بيدرنگ گفت:
- آيا خدارا گذاشته و اين بت ها را كه جماداتي بي جان و بي سود و زيانند مي پرستيد؟
    اف بر شما و بر آنچه كه مي پرستيد!

***** صفحه 10 *****
 آيا راستي فكر نمي كنيد؟
 و چيزهائي را كه به دست خودتان مي تراشيد، مي پرستيد،
 و حاضر نيستيد خدا را كه خالق شما و خالق همة مصنوعات شما (اعمال شما) است بپرستيد؟!
     گفتند: بايد اورا بسوزانيد و خدايان خودرا ياري و حمايت كنيد!
     به همين منظور آتشخانة بزرگي ساختند و دوزخي از آتش افروختند و در اين كار براي رضاي خاطر خدايان خود همه تشريك مساعي كردند.  وقتي آتش شعله ور شد ابراهيم را درآتش افكندند.  خداي متعال آتش را براي ابراهيم خنك گردانيد و او را در بطن آتش سالم نگه داشت و كيد كفار را باطل فرمود.
     شرح مطالب بالا در آيات 56 تا 70 سورة انبياء و آيات 88 تا 98 سورة صافات در قرآن مجيد بيان گرديده است.
     ابراهيم عليه السلام در خلال اين مدت با نمرود (پادشاه وقت) هم روبرو شد و اورا نيز كه داعية خدائي و ربوبيت داشت مورد خطاب قرار داد و به وي گفت:
-  پروردگار من آن كسي است كه بندگان را زنده مي كند و مي ميراند!
     نمرود از در مغالطه گفت:
-  من نيز زنده مي كنم و مي ميرانم.  هريك از اسيران و زندانيان را كه بخواهم رها مي كنم و هركه را كه بخواهم به قتل مي رسانم!
     ابراهيم با بيان صريح تري كه راه مغالطه را بر او مسدود كند احتجاج كرده و فرمود:
-  خداي متعال كسي است كه آفتاب را از مشرق سر مي دهد، و تو اگر راست مي گوئي از اين پس كاري بكن كه آفتاب از مغرب طلوع بكند!
در اينجا نمرود كافركيش مبهوت و سرگشته ماند!
      اين وقايع و احتجاجات در آية 258 سورة بقره در قرآن مجيد شرح داده شده است.
     قرآن مجيد نقل مي كند كه پس از رهائي ابراهيم عليه السلام از آتش نمرود، آن حضرت هدف مقدس خود را دنبال كرد،  و دعوت به توحيد و دين حنيف را آغاز نمود.  در اين موقع عدة قليلي به او ايمان آوردند.
    قرآن كريم، از جملة ايمان آورندگان به او را " حضرت لوط" برادر او،  و همچنين همسر ابراهيم"ع" را نام مي برد.  اين بانو همان زني است كه ابراهيم با او مهاجرت كرد،  و پيش از بيرون رفتن از سرزمين خود به اراضي مقدس با او ازدواج كرده بود.
    نقل اين قسمت ازتاريح حيات آن بزرگواردرقرآن، درآية 4 سوره ممتحنه و آيه 100 سورة صافات، آمده است.