اينك برخى از شبهات ايده آليسم - اصول فلسفه و روش رئالیسم جلد 1

(و نيز با تذكر مقدمه‏اى كه بيان كرديم روشن مى‏شود كه براى ابطال مذهب اين طائفه اگر اطلاق مذهب به دعوى ايشان صحيح بوده باشد و نقض ادله‏شان راههاى بسيارى در دست داريم زيرا همينكه آنان به سخن درآمده و شروع به تفهيم و تفهم نمودند معلومات زيادى را بدون توجه تصديق نموده‏اند متكلم هست مخاطب هست كلام هست دلالت هست اراده هست و بالاخره تاثير هست عليت و معلوليت مطلق هست كه هر يك از آنها در الزام ايشان و روشن كردن حق كافى است)

اينك برخى از شبهات ايده آليسم

(ما هر چه دست بسوى واقعيت دراز مى‏كنيم بجز ادراك فكر چيزى بدست ما نخواهد آمد پس بجز خودمان و فكر خودمان چيزى نداريم و بعبارت ديگر هر واقعيتى كه به پندار خودمان اثبات كنيم در حقيقت انديشه تازه‏اى در ما پيدا مى‏شود پس چگونه مى‏توان گفت واقعيتى خارج از خودمان و فكر خودمان داريم در صورتى كه همين جمله خودش انديشه و پندارى بيش نيست. (1))

(1) و بعبارت ديگر راههائى كه بشر به خيال خود براى رسيدن به واقع فرض كرده راه رسيدن به واقع نيست بلكه راه وصول بيك رشته انديشه‏ها و افكار است.

مثلا انسان از راه حس و مشاهده مستقيم مى‏خواهد از عالم آسمانها مطلع شود و يا از راه تجربه و آزمايش مى‏خواهد يك قانون كلى را در طبيعت كشف كند و يا از راه عقل و فكر مى‏خواهد وجود يك حقيقتى را ثابت نمايد آيا پس از آنكه مدتى پشت تلسكوپ به مشاهده پرداخت و يا در آزمايشگاه عمليات آزمايشى را انجام داد و يا مقدار زيادى بمغز خود فشار آورد آخر كار جز بيك مشت ادراكات و صور ذهنى كه در حافظه خود جمع نموده به چيز ديگرى نائل شده است پس اين راهها كه بشر آنها را راه رسيدن بواقعيت خارجى مى‏پندارد فقط راه وصول بيك رشته افكار و انديشه‏هاى ذهنى است نه راه وصول به واقع خارجى