مصادر زيارت ناحيه مقدسه - بررسی اسناد زیارت ناحیه مقدسه نسخه متنی

زيارت ناحيه مقدسه، يكى از زيارات مشهور امام حسين(ع) است. اين زيارت در روز عاشورا و غير آن خوانده مى‏شود و به اصطلاح، از زيارات مطلقه است. اين زيارات، آموزه‏هايى از عشق، معرفت، سوز، حماسه و توسل زائر به شمار مى‏رود كه در عين مرثيه بودنش مسؤليت آفرين و حركت‏ساز است. اين زيارت، از امام‏زمان(ع) صادر شده است و صحنه كربلا و حادثه بزرگ عاشورا را به زيباترين وجه در مقابل چشمان اشكبار و قلب داغدار شخص زائر مجسم مى‏نمايد و او را در متن واقعه عاشورا قرار مى‏دهد. و آنگاه كه سراسر وجود انسان را سرشار از عشق و معرفت كرد، جانش را با تولّى و تبرى مأنوس مى‏سازد و سلام بر حسين و يارانش، و بيزارى از يزيد و يزيديان تاريخ را ورد قلب و زبانش مى‏نمايد.

اين زيارت با سلام بر پيامبران الهى و اولياى دين، ائمه اطهار(ع) آغاز مى‏شود سپس، با سلام بر امام‏حسين(ع) و ياران با وفايش ادامه مى‏يابد. پس از آن، به شرح كامل اوصاف و كردار امام حسين(ع) پيش از قيام، زمينه‏هاى قيام حضرت، شرح شهادت و مصايب آن حضرت، و عزادار شدن تمام عالم و موجودات زمينى و آسمانى مى‏پردازد. در پايان، با توسل به ساحت قدس ائمه اطهار و دعا در پيشگاه خداوند متعال، پايان مى‏پذيرد.

مصادر زيارت ناحيه مقدسه

اين زيارت مسلما از سوى امام معصوم(ع) صادر گرديده، و در كتب متقدمان و علماى شيعه از زمانهاى دور تاكنون، ثبت و ضبط شده است. نخستين كسى كه از اين زيارت در كتاب خويش نام برده، شيخ مفيد (م.413ق.) است كه آن را در كتاب مزار خويش جزء اعمال روز عاشورا ثبت كرده است. اكنون، اين كتاب در دست نيست؛ ولى علامه مجلسى مى‏نويسد:

قال الشيخ المفيد ـ قدس الله روحه ـ فى كتاب المزار ماهذا الفظه: زيارة أخرى فى يوم عاشورا برواية اخرى، إذا أردت زيارته بها فى هذا اليوم فقف عليه (ع) و قل: السلام على صفوة‏اللّه‏...[1] پس از مفيد، شاگردش سيدمرتضى علم‏الهدى (م.436 ق.)، از آن در كتاب مصباح الزائر خويش ـ يا المصباح[2] ياد كرد. اين كتاب هم، اكنون موجود نيست و تنها نشانه‏اى كه از آن در دست داريم، عبارات سيدبن طاووس در مصباح الزائر است، كه مى‏نويسد:

زيارة ثانية بألفاظ شافية يزاربها الحسين ـ صلوات‏اللّه‏عليه ـ زاربها المرتضى علم الهدى ـ رضوان الله عليه ـ قال: فإذا أردت الخروج فقل: أللّهمّ إليك توجهت.... ثم تدخل القبة الشريفة و تقف على القبر الشريف و قل: السلام على آدم صفوة الله...[3].

علامه مجلسى هم در نقل اين زيارت، به كتاب سيد مرتضى(ره) اشاره كرده است.[4]

سومين كس، ابن‏المشهدى (م. 595 ق.)، شاگرد شاذان بن جبريل‏قمى، عبدالله بن جعفر دوريستى و ورام بن ابى‏فراس، و استاد ابن‏نماحلّى و فخاربن معد حائرى است. ابن المشهدى درباره زيارت ناحيه در كتاب المزار الكبير، مى‏نويسد:

زيارة أخرى فى يوم عاشورا لأبى عبدالله الحسين ممّا خرج من الناحية إلى أحد الأبواب. قال: تقف عليه و تقول: السلام على آدم صفوة‏الله...[5].

چهارمين عالم شيعه كه به نقل آن پرداخته، سيدبن طاووس، رضى الدين على‏بن موسى‏بن طاووس حسنى بغدادى (م.664 ق.)، است كه اين زيارت را در مصباح‏الزائر نقل كرد[6] و پس از اين دو كتاب بود كه زيارت ناحيه در كتابهاى حديثى و مزار متأخران نقل گرديد، و ترجمه‏ها و شرحهاى متعدد بر آن نگاشته شد. دراين باره، مى‏توان به كتابهاى ذيل اشاره كرد: