لطفا منتظر باشید ...
زنان و مسجد
ضرورت حضور زنان در فعاليتهاى اجتماعى
نهضت اسلامى ايران دست آوردهاى بى شمارى براى مردم و كشورمان داشت اگر ازديد فرامرزى بدان بنگريم آن چه بيشتر از همه به چشم مى آيد, همان رونق دوباره دينى كه در جهان ناشناختهمـانـده بود و تا آن هنگام كسى از پيامهاى آن چندان آگاهى نداشت .ديگر اين كه مردم ما خود را
شـناختند و باور كردند, در حقيقت خود گم شده شان رايافتند.در اين ميان زنان بيش از آن چه
تـصـور مى رفت هويت از دست رفته خويش را به دست آوردند.آن هنگام كه به زنان , به سان زنان
بـسـيـارى از كشورهاى غربى به مثابه كالايى نگريسته مى شد و ارزشى فراتر از آن حتى براى خود
آنان نيز گمان نمى رفت كه داشته باشد, تولدى نو بود.آنان نيز دريافتند كه بايد بكوشند تا به جايگاه درست شان برسند, از اين رو, هم صدا باپمردان و در
كنارشان از كنج خانه ها به ميدان آمدند و با خروش مردان و فرزندان خودزير يك پرچم و شعار به
دنـبـال گـم شده خويش به راه افتادند.هم آنان كه بيش از مردان احساس زيان مى كردند, نقش
خـود را پـر رنگ تر كردند و گام هاى استوارتر بر داشتند.ازآن بالاتر, پس از نهضتى كه به كوشش
هـمـگى مردم درخت آن به بار نشسته بود, آزمونى ديگر به نام جنگ به ميان آمد.آنان با نگاهى به
پيشينه تاريخى مسلمانى خود به اين نتيجه رسيدند كه بايد چونان ((ام عطيه )), ((شيبه )) مشهور
بـه ام عـمـاره , ((ام ايـمـن )) و ديگر زنان شيردل كمر همت ببندند و پا به پاى مردان نبرد دفاعى
هشت ساله كشور پشتيبان باشند.پس همان كردند كه زنان و جهادگران صدر اسلام نمودند.زنـان دريـافـتند كه ضرر كرده اند و بايد از كنج خانه وارد اجتماع شد و در تمام مجالس و مجامع
عـلـمـى , سـياسى , فرهنگى , و دينى شركت نمود.پس هيچ گاه گام به عقب نگذاشتند و مردانه
ايستادند و اسلام نيز براى اينان معنى قائل نشده و گاه نيز تاءكيد كرده است , ولى آنچه مهم است
ايـن كـه اسلام در عين اين كه از اين كار جلوگيرى نكرده چارچوب هايى را نيز در نظر گرفته تا
هـم بـراى به بار نشستن اهداف اسلام بكوشند و هم حيثيت انسانى آنان دستخوش طمع دشمنان
قـرار نـگيرد و پاكدامنى شان نيز حفظ شود,از اين رو, زنان را تا جايى كه حضورشان به فساد آلوده
نشود از شركت در اجتماع نهى نمى كند, بلكه در بعضى موارد شركت آن ها را واجب مى كند, مانند
حج كه بر مرد و زن به يك اندازه واجب است و حتى شوهر هم حق ممانعت از همسر خود ندارد.از ديـگر مواردى كه اسلام بر هر مسلمانى واجب دانسته و تفاوتى قائل نشده تحصيل است .و از آن
مى توان استفاده كرد كه بر زن هم واحب است به همان اندازه كه بر مرد.در اين زمينه پيغمبر اكرم (ص ) فرمود: ((طلب العلم فريضة على كل مسلم )).
((طلب علم و دانش بر هر مسلمانى اعم از مرد و زن واجب است )).
شـركـت زنان در نماز جمعه واجب نيست , اما بعد از حضور واجب است ادامه دهند وترك آن جايز
نيست [1] .و نـيز زنان از تشييع جنازه منع نشده اند.و در اخبار آمده است كه , وقتى زينب دختر بزرگ رسول
اكرم (ص ) وفات كرد, زهراى مرضيه (س ) و زنان مسلمان آمدند و بر وى نمازخواندند[2] .در جهاد ابتدايى , شركت زنان , پيرمردان , بيماران و خرد سالان در جنگ لازم نيست ,ولى در جهاد
دفاعى , اگر افراد به قدر كفايت به جهبه نروند, دفاع از هيچ كس ساقطنمى شود,, و دفاع بر زنان ,
پيرمردان , بيماران و خردسالان نيز واجب است [3] .رسـول گـرامـى اسـلام (ص ) با قيد قرعه زنان خود را با خود به سفر مى برد.بعضى ازاصحاب نيز
چنين مى كردند[4] .وسـائل الشيعه روايات گوناگونى را در اين زمينه گرد آورده و شرايط و چگونگى شركت زنان را
در مسائل اجتماعى بيان ميكند و از همان مجموع اين روايات صاحب وسائل به اين نتيجه مى رسد
كه :
((بـراى زنـان رواسـت كـه در مجالس عزا, اداى حقوق مردم , يا تشيع جنازه بيرون روندو در اين
كـارهـا شـركـت كـنـند, همچنان كه حضرت فاطمه (س ) و زنان ائمه اطهار(ع ) درآن ها شركت
مى كرده اند)).[5]اسلام دينى است كه دستورهاى اجتماعى و دينى اش ميانه و معتدل است , و نه راه زياده روى پيش
گـرفـتـه و نـه از حـقيقت آن چشم پوشيده , از اين رو, تلاش كرده تا احكام رابه مردم برساند به
گونه اى كه نه مردم به سختى طاقت فرسا گرفتار شوند و نه از به جانياوردن آن ها خشنود بوده
اسـت .پـس خواسته تا ميان ترسايان و كشيشان تارك دنيا ومشركان دنيا طلب راه سومى را پيش
پاى مردم بگشايد كه شايد به همين منظور قرآن پيروان دين خود را به ((امت وسط))[6] خوانده
اسـت .چـرا كـه از هـرگـونه افراط و تفريطى به دور است .نه فقط مردان بلكه زنان را نيز نه فق
ط خانه نشين كرده و نه همه قيد و بندهارا از پاى شان گسسته , كه , با ويژگى هاو در چهارچوب هايى
ايـن اجـازه را داده كـه بـا توجه به رعايت آن ها زنان مى توانند هم گام با اجتماع و نيازهايش پا به
ميدان گذاشته و به عنوان پشتيبانى ناظر بر رويدادهاى اجتماع به پيش برود.اين است كه , اسلام
و شـريـعـت آوران آن از جـاهـايـى كـه مـنـاسب شناخته اند تا زنان نيز در آن نقش داشته باشند,
مسجداست .
شرايط حضور زنان در مساجد
ديديم كه از سويى براى تشييع جنازه زينب زنان حاضر شدند و رسول خدا(ص ) ازآنان منع نكرد و حـضرت زهراء(س ) نيز همين كار را كرد.از ديگر سو زنان ائمه (ع ) هم اجازه داشتند تا براى برپايىمـراسم عبادى به مسجد بروند.تمامى فقهاى اسلام اتفاق نظر دارند كه زنان مى توانند درمساجد
حـضـور پـيـدا كـنـنـد.اينك بايد ديد آيا شرايطى هم دارد و يا زنان مى توانند در هر وقت و هر جا
بخواهند به مسجد بروند؟
بـنـابراين , ما در پى آن هستيم كه پيرامون اين موضوع نكاتى را يادآور شويم تاچگونگى آن را كمى
روشن تر نماييم .بى گمان , از آن جا كه مى دانيم زنان مى توانند نقش بيشترى در پيشبرد اهداف اسلام ايفا نمايند,
لازم مى دانيم آن را تحت چند عنوان ارزيابى كرده و گوشزد نماييم .و هم چنين براى اين كه مقام
و شـاءن زنـان حـفـظ شود و در راه جلب خشنودى خدا رفتارى كه موجب گناه يا لغزش ديگران
مى شود, مرتكب نگردند, به چند عنوان كه در اخبار وروايات هم اشاره شده توجه مى دهيم :
1ـ از رفتن انفرادى بپرهيزند
زنـان به اين دليل كه ممكن است مورد طمع عده اى فرصت طلب قرار گيرند و ياموجب تحريك ديگران شوند بهتر است از رفت و آمد به تنهايى بپرهيزند, چون گام هايى كه يك مسلمان به هنگامرفـتـن بـه مـسـجد بر مى دارد نزد خداوند بسيار گرامى است و براى اين كه اين ارزش را به ضد
ارزش تبديل نكنيم , زنان و دختران خصوصاسعى كنند با دوستان , خواهران , برادران , پدر و مادر يا
با شوهران خود به مسجد رفت وآمد كنند تا ثوابى كه براى اين كار در نظر گرفته شده شامل حال
آن هـا شود.و چون رفت وآمدى كه منشاء فساد باشد نه اين كه ثوابى ندارد, كه گناه نيز محسوب
مـى شود, از اين رو,براى اين كه به ارزش اين كار پى ببريم و آن را از دست ندهيم , به رواتيى كه از
امام صادق (ع ) به دست ما رسيده توجه مى كنيم كه فرمود:
((مـن مـشـى الـى الـمسجد لم يضع رجلا على رطب و لايابس الا سبحت له الارض الى الارضين
السابعة )).[7]
((كسى كه بسوى مسجد حركت كند, گام بر تر و خشك نمى گذارد, مگر اين كه زمين تاطبقات
هفتگانه اش تسبيح او مى گويند)).[8]
2ـ رعايت پوشش اسلامى
لـزوم پـوشـيـده شدن زن برابر مرد بيگانه از چيزهايى است كه اسلام توجه زيادى به آن دارد و در جاى جاى روايات و آيات به آن پرداخته شده , مثلا قرآن كريم در اين باره فرموده است :((قـل للمؤمنين يغضوا من ابصارهم و يحفظوا فروجهم ذالك ازكى لهم ان اللّه خبيربما يصنعون و
قـل لـلـمـؤمـنـات يغضضن من ابصارهن و يحفظن فروجهن و لا يبدين زينته0 ن الا ما ظهر منها
وليضربن بخمرهن على جيوبهن و لايبدين زينتهن الالبعولتهن ....)).[9]
((اى رسول ! به مردان مؤمن بگو: كه چشمان خويش فرو گيرند و شرم گاههاى خود رابپوشانند.اين برايشان پاكيزه تر است .و البته آنچه خدا انجام مى دهيد كاملا آگاه است .وبه زنان مؤمنه بگو:
چـشمها را از نگاه ناروا بپوشند و فروج و اندامشان را از عمل زشت محفوظ دارند و زينت و آرايش
خود را جز آنچه قهرا ظاهر مى شود بر بيگانه آشكارنسازند جز براى شوهران )).
آيـه شـريفه بيانگر اين است كه مسلمان , چه مرد و چه زن , بايد از چشم چرانى و نظربازى اجتناب
كند و شخصى پاكدامن و منزه باشد.آيه نه فقط زنان را به نحوه رفتارشان آشنا مى كند, كه مردان
را نـيـز بـه وظايفى تنبه مى دهد.در خصوص زنان كه اهتمام بيشترشده , به اين دليل است كه در
زنـان زمـيـنه فراهم ترى براى خودنمايى وجود دارد.پس زنان بايد پوشش مناسبى داشته باشند و
آرايش و زيور خود را آشكا نسازند و درصددتحريك و جلب توجه مردان برنيايند.بنابراين , پوشش اسلامى براى زنان در همه حال يك امر واجب است و بايد به دستور قرآن و امامان
معصوم ( (ع ) ) رفتار كنند.اصولا زيبايى انسان ها به ويژه زنان براى خود آنان و يا شوهرانشان است و
اگر در آمد و شدها به نمايش در آيد موجب خشم خدامى شود و كارهايى هم كه سبب جلب توجه
نـامـحـرم مى گردد پسنديده نيست .اگر نحوه راه رفتن و يا سخن گفتن توجه ديگران را جلب
نمايد, سبب مى شود تا از فضيلت هايى كه براى رفتن به مسجد برايشان است به گناه تبديل شود.و
گاه ممكن است با بى توجهى به جاى خشنودى خدا ناگوارى او را براى خود ثبت كنيم .خداوند خطاب به رسول خدا(ص ) مى فرمايد:
((يـا ايـهـا النبى قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذلك ادنى ان
يعرفن فلايؤذين و كان اللّه غفورا رحيما)).[10]
((اى پيغمبر به همسران و دخترانت و به زنان مؤمنين بگو كه جلباب هاى (روسرى هاى )خويش را
بـه خـود نزديك سازند.اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد اذيت قرارنگيرند نزديكتر است و
خدا آمرزنده و مهربان است )).
آنـچـه از ايـن آيـه شـريفه استفاده مى شود اين است كه , زنان بايد رفتارشان به گونه اى باشد كه
وقـارشـان حـفظ شود.زن مسلمان بايد آن چنان در ميان مردم رفت و آمد كند كه علايم عفاف و
سنگينى و پاكى از آن هويدا باشد و با اين صفت شناخته شود.
3ـ در بين راه خانه و مسجد توقف نكنند.
از جـمـلـه شرايط رفت و آمد زنان به مسجد عدم توقف در بين راه مسجد و خانه است .توقف هاى بى جا در كوچه ها و خيابان ها براى زنان و دختران زشت است .ائمه معصوم ((ع ) ) توقف بيهوده درمسجد را مذموم شمرده اند تا چه رسد به اين كه در بين راه توقف بيهوده داشته باشند.پيامبر گرامى اسلام ( (ص ) ) خطاب به ابوذر مى فرمايد:
((يـا ابـاذر! كـل جـلـوس فـى الـمـسـجد لغو الا ثلاثه : قرائة مصل او ذاكر اللّه تعالى اومسائل من
علم )).[11]
((هر جلوسى در مسجد لغو و بيهوده است مگر اين كه براى سه كار باشد: خواندن قرآن ,ذكر خدا و
كسب دانش .))
بـنـابـرايـن , تـوقف بيهوده در مسجد و خارج از مسجد از ديدگاه روايات اهل بيت ( )(ع )مذموم
شمرده شده است .در صحيح بخارى از عايشه نقل شده است :
((ان رسـول اللّه (ص ) كـان يـصـلـي الصبح بغلس فينصرفن نساء المؤمنين لايعرفن من الغلس او
لايعرف بعضهن بعضاو)).[12]
در حديث ديگر از عايشه آورده است :
((ان كـان رسـول اللّه (ص ) لـيـصـلـي الـصـبـح فينصرف النساء متلفعات بمروطهن مايعرفن من
الغلس )).[13]
هم چنين در كتاب ((لؤلؤ و مرجان )) به نقل از عايشه آمده است :
((كـن نساء المؤمنات يشهد مع رسول اللّه صلاة الفجر متلفعات بمروطهن , ثم ينقلبن الى بيوتهن
حين يقضين الصلاة لايعرفهن اءحد من الغلس )).[14]
4ـ استفاده نكردن از بوى خوش و آرايش .
يـكـى از آداب مـسـجـد, زيـنـت كـردن بـه هنگام مسجد رفتن است .قرآن كريم در سوره اعراف مى فرمايد:((يا بنى آدم ! خذوا زينتكم عند كل مسجد)).[15]
((اى فرزندان آدم ! زينت خود را به هنگام رفتن به مسجد به همراه داشته باشيد)).
در روايات وارد شده است كه به هنگام رفتن به مسجد لباس هاى نو و زيباى خود رابپوشيد.در عروه آمده است :
((يستحب التطيب و لبس الثياب الفاخر عند التوجه الى المسجد)).[16]
((مستحب است به هنگام رفتن به مسجد از بوى خوش و لباسهاى تازه استفاده كند)).
و هم چنين در احوالات امام حسن مجتبى ( (ع ) ) آمده است :
((وقـتـى بـه نماز بر مى خواست بهترين لباس هاى خود را مى پوشيد.علت را پرسيدند, آن حضرت
فرمودند:
((ان اللّه جميل يحب الجمال فاتجمل لربي و هو يقول : ((خذوا زينتكم عند كل مسجد.))فاحب اءن
اءلبس اءجود ثيابي )).[17]
((خدا زيباست و زيبايى را دوست دارد.من براى خدايم خود را آراسته مى كنم , چون او مى گويد:
((زينت خود را نزد هر نمازى به تن كنيد)) و من دوست دارم كه بهترين لباسم را بپوشم .))
بـنـابـرايـن , اسـتفاده از لباس هاى تازه , استفاده از بوى خوش , زينت دادن سر و صورت به هنگام
مـسـجد رفتن يكى از مصاديق ((زينت )) در آيه شريفه است كه امرى مطلوب ونيكو شمرده شده
است .اما همين امر مستحب كه اين قدر تاءكيد شده است در مورد زنان روا نيست .چون آرايش زنان بايد
بـراى شـوهـران شـان باشد و بيرون از خانه سبب تحريك بيگانگان مى گردد و پرهيز از اين كار از
خواسته هاى در خور توجه دين اسلام است .رسول خدا(صلى اللّه عليه وآله و سلم ) در اين باره مى فرمايد:
((اذا شهدت احدا كن المسجد فلا تمس طيبا)).[18]
((هنگامى كه يكى از شما ـ زنان ـ قصد مسجد كرد نبايد از بوى خوش استفاده نمايد.))
در نـتـيـجه , اين كه گفته شد شايسته نيست زنان از بوى خوش استفاده كنند يا خود رابيارايند,
بدين منظور است كه بهانه اى بارى وسوسه نامحرمان نگردد و گرنه اگر جايى فقط زنان باشند و
يـا مـسجدى فقط براى زنان باشد و راه آمد و شدشان ويژه زنان در نظرگرفته شده باشد, معلوم
نـيـسـت كـسـى آن را ناروا بداند و يا در خانه هم زنى كه تنها براى خرسندى شوهر خود را آرايش
مى كند نه فقط گناه نيست كه مستحب هم هست . 5ـ عدم اختلاط زن و مرد در مسجد.حضور زنان در مسجد از ديدگاه اسلام ثواب بسيار دارد, ولى هيچ گاه اهداف بلندتر وارجمندتر خود يعنى حفظ شخصيت زنان ناديده نمى گيرد و اجازه نمى دهد حتى درمسجد هم زن و مرد با
هم باشند, مبادا كه روزى بستر آلودگى هاى اخلاقى فراهم آيد.در تاريخ آمده : پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) دستور داد كه در آمد و شد زنان رااز مردان
جدا سازند.روزى اشاره به يكى از درها كرد و فرمودند:
((لو تركنا هذا الباب للنساء... )).[19]
((خوب است اين در را به بانوان اختصاص دهيم )).
در كتاب ((كافى )) آمده است :
((پـيـغـمـبـر اكرم (ص ) دستور داد كه شب هنگام كه نماز تمام مى شود مردها بعد از زن هاخارج
شوند)).[20]
و نيز درباره خروج مردان و زنان از مسجد و رفت و آمد در كوچه ها فرموده است :
((مردان از وسط و زنان از كنار كوچه يا خيابان بروند)).[21]
در سنن ابى داود آمده است :
((روزى رسـول خدا( (ص ) ) دربيرون مسجد بود.ديد مردان و زنان با هم از مسجدبيرون آمدند.رو به زن ها كرد و فرمود: بهتر است صبر كنيد مردان بروند و بعدشما)).[22]
به همين دلايل فقها فتوا به كراهت اختلاط زنان و مردان داده اند.مرحوم آية اللّه سيد محمد كاظم طباطبائى يزدى (قدس سره ) در ((عروة الوثقى )) فصل اول مسئله
49 مى گويد:
((يكره اختلاط الرجال بالنساء الا للعائز)).[23]
((مختلط شدن مردان و زنان مكروه است مگر در مورد پيرزنان )).
6ـ پرهيز از سخنان بلند و بيهوده
يكى از نكاتى كه زنان بايد در مسجد و خارج آن رعايت كنند, پرهيز از سخنان بيهوده و صداى بلند است .خداوند خطاب به زنان رسول خدا( (ص ) ) مى فرمايد:((فلا تخضعن بالقول فيطمع الذى فى قلبه مرض و قلن قولامعروفا)).[24]
((اى هـمـسـران پيامبر! به گونه اى هوس انگيز سخن نگوييد كه بيماردلان در شما طمع كنند و
سخن شايسته بگوييد)).
خـداونـد در ايـن آيـه دسـتـور به وقار و عفاف در كيفيت سخن گفتن را براى زنان بيان مى كند
گـرچـه ايـن كارى است كه به ظاهر بسيار ساده به چشم مى آيد, ولى در واقع مى تواند سرچشمه
لغزش هاى فراوانى شود و در هر صورت بايد زنان مواظب رفتارشان باشند.رسول خدا( (ص ) ) درباره پرهيز از بلند كردن صدا در مسجدفرموده اند:
((اذا فـعـلـت امـتي خمس عشرة خصلة حل بها البلاء قيل : يا رسول اللّه ما هن ؟ قال : ((اذاارتفعت
الاصوات في المساجد)).[25]
((هـنگامى كه پانزده خصلت در ميان امت من رايج شود بلا بر آنان نازل خواهد شد.ازجمله آن ها
اين است كه صداها را درمسجد بلند كنند.)).
پيامبر گرامى اسلام ( (ص ) ) ضمن وصاياى خود به ابوذر فرموده اند:
((يا اباذر! الكلمة الطيبه صدقة و كل خطوة تخطوها الى الصلوة صدقة .يا اباذر! من اجاب داعى اللّه
و احـسـن عـمـارة مـساجد اللّه كان ثوابه من اللّه الجنة .فقلت كيف يعمرمساجد اللّه ؟ قال : لاترفع
الاصـوات فـيـها و لايخاض فيها بالباطل و لايشترى فيها ولايباع و اترك اللغو مادمت فيها.فان لم
تفعل فلا تلومن يوم القيامة الا نفسك )).[26]
((اى ابوذر! سخن نيكو نوعى ((صدقه )) است و هر قدمى كه براى رفتن به نماز برمى دارى صدقه
است .اى ابوذر! كسى كه دعوت الهى را بپذيرد و مساجد خدا را نيكو وآباد نگه دارد, ثواب و پاداش
او از جـانـب خدا بهشت است .ابوذر عرض كرد: اى رسول خدا! چگونه بايستى مسجد را آباد نمود؟
رسول خدا(ص ) فرمودند: آباد كردن مسجد به اين است كه صداها در آن بلند نشود, در آن گفت و
گـوهـاى بـاطـل و بيهوده نشود.از خريدو فروش در آن خود دارى شود و تا وقتى كه در مسجد
هـستى از سخنان بيهوده بپرهيز واگر اين امر را رعايت نكردى در روز قيامت كسى جز خودت را
مورد ملامت و سرزنش قرار مده )).
وقـتـى كـه شـاءن مسجد تا اين اندازه بلند است و رسول خدا (صل اللّه عليه وآله وسلم )مردم را از
گـفـتـن حـرف هاى بيهوده و غير عبادت باز مى دارد بر مسلمانان است كه حرمت مسجد را نگه
دارند و حتى از پرداختن به امور دنيا بپرهيزند.به ويژه زنان كه نبايد صداى آنان را نامحرم بشنود.در حـقـيقت با بلند كردن صداى خود به دو صورت به گناه مى افتند.نخست اين كه , حرف زدن
مذموم خدا است و ديگر اين كه صداى شان به گوش بيگانه مى رسد.حضرت على () طى حديثى در اين باره فرمود:
((يـاءتي في اخر الزمان قوم ياءتون المساجد فيقعدون حلقا ذكرهم الدنيا و حب الدنيا.لاتجالسوهم
فليس للّه فيهم حاجة )).[27] ((در آخر زمان مردمى مى آيند كه در مساجدحضور پيدا مى كنند
و تشكيل جلسه مى دهند اما از دنيا و دوستى آن سخن مى گويند,شما با چنين افرادى همنشينى
نكنيد (چون ) خداوند كارى به آنها ندارد)).
روزى فـرا مـى رسـد كه مردم به مسجد مى آيند و گردهم مى نشينند و يگانه هم شان دنيا است و
سخن گفتن در آن خصوص .با اينان ننشينيد كه خداوند آنان را آزاد گذاشته است .آثار حضور زنان در مساجد
بـا تـوجـه بـه آن چـه تـا كنون در خصوص مقام مسجد و شرايط حضور زنان گفته شد,اندكى از وظايف زنان بود.چه اين كه , در اين اندك گفتار مجال بحث گسترده در اين زمنيه نيست , ولى
به همين كوتاه سخن بايد بسنده كرد.اينك بايد ديد حضور در مساجدچه آثارى ممكن است براى
مسلمانان به ويژه زنان داشته باشد.حـضـور زنـان در مـسـجـد آثـار فـراوانـى را بـه دنـبال دارد.چون مساجد خانه هاى خدادرروى
زمـيـن[28] , مركز وحى و انوار الهى[29] , بازارى از بازارهاى آخرت [30] , ومنبع فيوضات
مـعنوى , اجتماعى , سياسى , اخلاقى , تربيتى و عبادى است كه زنان باشرايطى كه در بخش قبلى
گفته شد مى توانند از همه اين نتايج و آثار برخوردار شوند.احاديث مى گويند مسجدها خانه خدا
در روى زمـيـن اند.جايى كه خدا حضور بيشتر داردو توجه ويژه به مهمان خويش خواهد كرد, آن
جـايى كه آيه آيه وحى و سخنان خدا در آن فرو فرستاده شد و درخشش نور خدا بر حول محور آن
تابيدن مى گيرد.پس قداست آن باهيچ يك از جاهاى زمين قابل مقايسه نيست .و هم چنين آن را
بـه بازار تعبير كرده , و بى شك بازار جايى است كه يك طرف خريدار و طرف ديگر فروشنده با يك
ديگر به گفت وگو مى پردازند و بازارى كه خدا گرداننده آن است جز بهشت دادوستد نمى شود,
ازاين رو, جا دارد به چند اثر مهم از حضور زنان در مساجد اشاره اى داشته باشيم :
الف ) آثار عبادى حضور زنان در مساجد((مـسـجد اسم مكان به معناى محل سجده و عبادت است .بنابراين , مساجد مكانى براى عبادت و پرستش الهى شمرده شده اند.خداوند در قرآن كريم يكى از اهداف اساسى برپايى مساجد را عبادت
و پرستش خداوند دانسته و فرموده است :
((في بيوت اذن اللّه ان ترفع و يذكر فيها اسمه يسبح له فيها بالغدو والاصال )).[31]
(( (ايـن چـراغ پـر فـروغ ) در خـانـه هـايـى قرار دارد كه خداوند اذن فرموده است كه رفعت يابد.خانه هايى كه نام خدا در آنها برده شود و صبح و شام در آنها تسبيح اومى گويند)).
و هم چنين در سوره جن مى فرمايد:
((اءن المساجد للّه فلا تدعوا مع اللّه اءحدا)).[32]
((مساجد از آن خدا است پس هيچ كس را با خدا نخوانيد.))
مـرحـوم طـبـرسى براى كلمه ((مساجد)) چند معنا ذكر نموده اند.يكى از آن معانى اين است كه
بـگوييم : مراد از ((مساجد)) در آيه شريفه تمام مكان هايى است كه در آن جا براى خداوند عبادت و
پرستش مى شود[33] .در سوره اعراف آمده است :
((و اقيموا و جوهكم عند كل مسجد و ادعوه مخلصين له الدين كما بداءكم تعودون )).[34]
((تـوجـه خود را هنگام عبادت در هر مسجدى به سوى او كنيد و دين خود را براى اوخالص كنيد
همچنانكه در آغاز شما را آفريد بار ديگر در رستاخيز بازمى گرديد)).
بـنـابـراين , در قرآن كريم هر جا كه از مسجد نامى برده شده جنبه عبادى آن مد نظرقرار گرفته
اسـت .در روايات نيز به جنبه هاى عبادى آن توجه بيشتر شده , و اين نشان دهنده آن است كه ائمه
اطهار( (ع ) ) بر جنبه هاى عبادى مسجد تاءكيد فراوانى داشتند.رسول خدا(ص ) در اين باره مى فرمايد:
((كل جلوس في المسجد لغو الا ثلاثة : قرائة مصل , او ذكر اللّه , او سائل عن علم )).[35]
((هـر گونه نشستنى در مسجد بيهوده است , مگر اين كه براى سه كار باشد: خواندن قرآن , خدا را
ياد كردن و يا دانش اندوختن )).
رسول خدا(ص ) در جاى ديگر فرمودند:
((انما نصبت المساجد للقرآن )).[36]((مساجد را براى قرآن خواندن ساخته اند)).
بـا تـوجـه بـه ايـن روايات و آيات شريفهن يكى از آثار حضور و شركت زنان در مساجدن استفاده و
بـهره ورى از اعمال عبادى در اين مكان مقدس است .اگر زنان ما با رعايت شرايط ششگان در اين
مـكـانهاى الهى وارد شوند مى توانند از اجر و پاداش عبادت كنندگان واقعى در مساجد برخوردار
شوند.بنابراين , آيا بهتر نيست كه زنان ما با رعايت شرايط ويژه در اين جايگان مقدس واردشوند؟
ب ) آثار علمى حضور زنان در مساجد
وقـتـى زنـان در مسجد گرد هم مى آيند, بهترين زمانى است كه مى توانند از مسائل دينى و قرآن بـهـره مـند شوند, چون يكى از اهداف بناى مسجدبرگزارى جلسات علمى وبيان احكام و مسائلاسـلامى است همان طور كه در زمان رسول خدا ((ص )) مرسوم بوده است .رسول خدا( (ص ) ) در
بـخـشـى از روايـتـى كه بخش گذشته بدان اشاره كرديم به ابوذر فرمود: ((مسجد محل پاسخ و
پرسش در خصوص مسائل علمى است و فقط دراين صورت است كه مى توان در آن نشست )).
ائمـه اطـهـار( (ص ) ) در سـخنان متعددى مساجد را پايگاه علم و دانش معرفى كرده اند.حضرت
عـلـى (ع ) در يكى از سخنان خود بهره بردارى از علم و دانش را يكى ازنتايج و آثار رفتن به مسجد
ذكر مى كند و مى فرمايند:
((مـن اخـتـلـف الـى الـمسجد اءصاب احدى الثمان : اخامستفادا في اللّه , او علما مستطرفا,او آية
مـحـكـمة , او يسمع كلمة تدل على هدى , او رحمة منتظرة , او كلمة ترده عن ردى , اويترك ذنبا
خشية او حياء)).[37]
((كـسـى كـه بـه مسجد برود يكى از منافع هشتگانه نصيبش خواهد شد: برادران ارزشمندى پيدا
مـى كند, با علم و دانش روز آشنا مى شود, عقايد خود را بر دليل و برهان استوار مى سازد, سخنانى
كـه مـوجـب هـدايتش شود مى شنود, رحمت الهى شامل حالش مى گردد, از پندهايى كه او را از
گـنـاه بـاز مـى دارد بـهـره مـند مى شود, به خاطر حيا و آبروى خويش يا ترس از خدا ترك گناه
مى نمايد)).
حـضرت على ( (ع ) ) با اين بيان گويا و رساى خود مى فهماند كه مسجد يكى ازمراكزى بايد باشد
كـه مسائل اسلامى و دينى و موعظه حسنه در آن واقع شود تا هر كسى به اين خانه مقدس رفت و
آمد مى كند علاوه بر بهره عبادى از مسائل دينى و اسلايم نيزبهره مند مى شود.به اين ترتيب , بيش از آن چه تا كنون ما در آن مورد به گفت وگو پرداختيم , براى رفتن به مسجد
بـايـد ارزش قـائل شد و دامنه فوايد آن را گسترده تر دانست .امروزه كه درهاى مسجدها بر روى
هـمـگـان گشوده است و به مناسبت هاى گوناگون در آنها سخنرانى هاصورت مى پذيرد و علوم
اسـلامـى تبليغ مى شود و از رويدادهاى متفاوت علمى و تاريخ پرده برداشته مى شود و كانون هاى
گرمى تشكيل مى شود, زنان مى توانند با حضور خودبهره هاى فراوانى ببرند كه هم پاداش تحصيل
علم بر آن مترتب شود و هم ثواب حضوردر مسجد.اهميت رفتن به مسجد براى فراگيرى علم و دانش به اندازه اى است كه بعضى از فقهارفتن زنان
را به مسجد جهت فراگيرى مسائل اسلامى واجب دانسته اند وگفته اند:
((اگر راهى براى يادگيرفتن مسائل اسلامى جز از طريق رفتن به مسجد وجود نداردواجب است
(زنان ) به مسجد بروند)).[38]
ج ) آثار سياسى حضور زنان در مسجد
بـى تـرديـد اكـنـون يـكـى از مـراكز سياى مهم در جامعه اسلامى مسجد است .مساجدعلاوه بر جـنـبـه هـاى دينى و فرهنگى به عنوان يك سنگر و نهاد سياسى در جامعه اسلامى مطرح است .ازطـرف ديـگـر, حضور زنان در مساجد مى تواند يكى از جلوه هاى سياسى اين قشر عظيم در جامعه
باشد.رونـق گرفتن مسجدها كه نيمى از آن به دست زنان صورت مى گيرد, چيزى نيست كه بتوان به
آسـانـى در مورد آن سخن گفت , چرا كه بازتابى كه اين امر در ميان مجامع جهان وبيرون مرزى
دارد بـسيار فراتر و در خور توجه مى باشد.به اين خاطر اسلام همانگونه كه به زنان دستور عفاف و
حجاب مى دهد, به آنان دستور شركت در مجامع عمومى را نيزصادر كرده است .حضور زنان در مساجد, بيانگر حضور فعال آنان در جامعه اسلامى و مجامع دينى ومذهبى است .زنـان با حضور خود در مساجد, وحدت و همبستگى در سطح اجتماع را به ارمغان مى آورند.چون
هـمـه روزه قـشـرهـاى مـختلفى از زنان اعم از پير و جوان , ثروتمند و فقير وداراى ديدگاه هاى
مختلف در صف هاى طويل نماز جماعت حضور مى يابند و به يك سو و بر خداى يگانه ابراز كوچكى
و پرستش مى كنند.ائمـه اطهار( (ع ) ) كسانى را كه بعد از شنيدن اذان بدون عذر از مسجد خارج مى شوند ((منافق ))
خـوانـده انـد.رسول گرامى اسلام ( (ص ) ) جهت حفظ انسجام وهمبستگى و اجتناب از هرگونه
تفرقه و پراكندگى فرمود:
((من سمع النداء في المسجد فخرج من غير علة فهو منافق الا ان يريد الرجوع اليه )).[39]
((كـسـى كـه در مـسـجد صداى اذان را بشنود و بدون علت از مسجد خارج شود منافق است جز
اين كه قصد برگشت به مسجد را داشته باشد)) .از صدر اسلام تا كنون مسجد به عنوان كانون طرح مسائل سياسى مطرح بوه است .واگر زنان در
اين جاها حضور نيابند, از آگاهى از مسائل مهم سياسى كشور و جهان اسلام بى بهره مى شوند.
د) آثار معنوى حضور زنان در مساجد
مـسـجـد جـايـى است كه خداوند عنايت بيشترى دارد ومسلما دست بندگان به آستانش آسانتر خـواهـد رسيد و رابطه مى تواند تنگ تر باشد.از اين رو, رفتن به خانه اى كه ميزبان آفريدگار همهگـيـتى است و آن را مهمان خانه اى براى دوستدارانش كرده , از اهميت خاصى برخوردار است و
نـشستن در آن به خصوص كه با ياد خدا و اميد به خشنودى اوباشد, و هيچ گاه شخص بى نصيب
نـخـواهـد مـانـد.پـس اين اختصاص به گروه خاصى نداردو محدود به شرايطى نشده كه دست
عده اى از آن كوتاه گردد.همان گونه كه رسول خدا(ص ) فرمود:
((من كان القرآن حديثه والمسجد بيته نبى اللّه تعالى له بيتافى الجنه )).[40]
((كـسـى كـه كلام و ذكرش قرائت قرآن باشد و مسجد خانه اش , خداوند متعال خانه اى در بهشت
برايش مهيا سازد)).
آن كـه در مسجد ماءوى مى كند و با خدا به راز و نياز مى پردازد وشيرين ترين گفتارش راكلام او
مـى دانـد, لابـد اجـرى دارد و سـزاوار بزرگداشت كه بنا بر حديث فوق خداوند دربهشت برايش
خانه اى در نظر مى گيرد و اين بهترين پاداشى است كه يك بنده مى تواندتوقع داشته باشد.و نـيز اصولا كسى كه اراده مسجد مى كند و گام برمى دارد يك نورانيت در او پديدمى آيد كه ما با
ديدگان عادى قادر به درك آن نيستيم .و اگر فرض كنيم كسى كه كار خيرى انجام مى دهد و يا
دسـتگيرى از درمانده اى مى كند, يك حالت شادابى و رضايت وجدان به او دست مى دهد به همان
اندازه كه يك گناه كار با گناه خود احساس افسردگى ونگرانى در او پديد مى آيد ـ اين فقط در
درون خـود شـخـص ايـجاد مى شود و قابل توصيف نيست , ولى اين حالت و بازتاب و يا تاءثيرش بر
جـهـان اطـراف ما را كسانى مانند امامان معصوم (ع ) به خوبى حس مى كنند,همان گونه كه امام
صـادق (ع ) فرمود: ((آن كه به سوى مسجد برود و گام هايى كه بر مى دارد آن اندازه مبارك است
كه زمين و هفت زمين بر او تسبيح مى كنند)).[41]
شـايـد كسى گمان كند فقط مسجد نيست كه چنين ارزشى دارد و در خانه هم كلام نورانى خدا
سـبب نورانيت و كسب فيض مى شود.بلى ممكن است , ولى همان اندازه كه شخص در خانه صرف
عـبادت مى كند اگر در مسجد انجام شود تاءثير آن چندين برابرخواهد بود.وقتى كه جمعى كنار
هم و به يك صدا پروردگار عالم را صدا مى زنند پاسخ زودتر و توجه خدا را بيشتر جلب مى كند.و
اگر اين حكايت كه آورده اند توجه كنيم مطلب روشن تر مى شود.شـيـخ الـرئيس ابوعلى سينا براى ابوسعيدابوالخير نوشت كه : چه لزومى دارد مردم همه در مسجد
اجتماع كنند با اين كه , خداوند از رگ گردن به انسان نزديك تر است ,[42] هرجا كه باشى اگر
رابطه ات با خدا برقرار سازى نتيجه خواهى گرفت .ابـوسـعـيـد در پاسخ نوشت : اگر چند چراغ در يك جا روشن باشد اگر يكى از آن هاخاموش شده
چراغ هاى ديگر روشن است .ولى اگر همان چراغ ها هر كدام در اطاق دربسته اى باشد اگر يكى از
چـراغ ها خاموش شود آن اطاق تاريك مى گردد.انسان ها نيزاين گونه اند.بعضى گنه كار هستند
اگـر تـنها باشند شايد موفق به فيوضات و بركات نور الهى نشوند ولى اگر در اجتماع باشند شايد
خـداونـد بـه بـركـت وجـود بعضى ديگر افراد اجتماع آنان را نيز مشمول فيوضات و بركاتش قرار
دهد[43] . هـ) آثار اجتماعى و فرهنگى حضور زنان در مساجد
امروزه ملاك شناسايى هر جامعه اى فرهنگ آن است .و براى اين كه بگويند ملتى فرهنگى است به مـقياس شناخت و دانش و پيشينه فرهنگى آن رجوع مى كنند.درفرهنگ ما مسلمانان نيز همواره
چـنـيـن بـود كـه تـاءثـيـر گذارترين انديشه ها پرورده و به جهان عرضه مى شد و دانش مندترين
دانـش مـنـدان از مـمالك اسلامى برخاسته اند.و قريب به اتفاق اينان نقطه آغازشان را مسجد قرار
داده انـد و از همين جا پرورده شدند و باليدند وسرآمد شدند.از آن روز كه پيامبر اسلام پيك هايى
به كشورهاى همسايه فرستاد و ماءمورآموزش قرآن و احكام كرد, مسجد رونق گرفت و نخستين
پـايـگـاه دانش و ديانت شد.هركس خواستار دانش بود بايد ابتدا اهل مسجد باشد و دوستدار خانه
خدا تا بتواند از انوارآن مكان مقدس بهره برگيرد.در آن محل هم جهان بينى اسلام گفته مى شد
و هـم رزم تـن بـه تن هم درس ديانت مى دادند هم رسم سياست , هم آموزش بندگى داده مى شد
وهم خداباورى .اين معنا با يك نگاه گذرا به روزگاران كهن مسلمانان به خوبى قابل درك است .رسول خدا (ص )
سيزده سال از رسالت خود را در مكه و ده سال ديگر در مدينه در كانون مسجد مردم را گردآورد.آن حـضـرت رسم خداشناسى و آيين جهان دارى و پرستش پروردگار يگانه را در مسجد به مردم
آمـوخت و آن محل را در راءس همه كارهاى خودقرار داد.به طورى كه با وارد شدن به هر منطقه
جديدى نخست جايى براى ساختمان مسجد مى جست .ايـن كـار ارزش مـند درس شد براى همه مسلمانان .دوازده فرزند بزرگوارشان ايشان همگى در
خانه خدا و مسجد به آن عظمت رسيدند و تاريخ را متحول ساختند.آنان دوستدار مسجد و بزرگ
دارنـده آن بودند.همان گونه كه در بخش پيش گفتيم على (ع )هشت امتياز براى آن برشمرده
كه نصيب بندگان پرهيزگار و دوستدار مسجد مى شود:
((بـرادرى (دوسـتـى ) كـه از او در راه خدا استفاده مى كند, با علم و دانش نو و تازه آشنامى شود,
عـقـايد خود را با دليل و برهان , محكم و استوار مى سازد, كلمات و سخنانى كه مايه هدايت او شود
مى شنود, رحمت الهى كه آن را انتظار مى كشد شامل حالش مى شود, سخنى كه او را از گمراهى
و گـنـاه و فـسـاد بـاز دارد مى شنود,بخاطر ترس الهى ترك گناه مى كند, بخاطر حياء و آبروى
خويش مرتكب عمل خلافى نمى شود)).[44]
پـس زنـان كه در اجتماع مثل مردان نمى توانند در همه اجتماعات شركت كنند و يا بسترمناسبى
نمى بينند, مسجد بهترين مكان براى كسب دانش اجتماعى , سياسى , عبادى واخلاقى است .بنابرآن چه از روايات به دست مى آيد و شرايطى كه اسلام براى آنان در نظر گرفته رفتن به مسجد
و رونـق بـخـشـيدن به آن در رشد وبالندگى زنان بسيار مؤثر است و كسى هم تا كنون زنان را از
رفتن به اين گونه مكان ها بازنداشته است .و بـراى تـاءيـيـد گـفـتـارمـان بـه سخنانى از حضرت امام خمينى (ره ) مى پردازيم كه ايشان در
وصيت نامه الهى ـ سياسى آورده اند:
((مـا مـفـتـخـريم كه بانوان و زنان پير و جوان , خرد و كلان در صحنه هاى فرهنگى واقتصادى و
نـظـامـى حـاضـر و همدوش مردان يا بهتر از آنان در راه تعالى اسلام و مقاصدقرآن كريم فعاليت
دارند)).
