پيشگفتار - نگاهی بر زندگی حضرت فاطمه(س) نسخه متنی

پيشگفتار

حضرت زهرا الگوى همه ى كمالات زن سخنم را با اين حديث عميق در شأن حضرت زهرا عليهاالسلام آغاز مى كنم كه امام صادق عليه السلام نقل كرد؛ خداند خطاب به پيامبرش فرمود:

لولاك لما خلقت الافلاك، و لو لا على لما خلقتك، و لو لا فاطمه خلقتكما:

«اگر تو نبودى، موجودات را نمى آفريدم، و اگر على عليه السلام نبود تو را نمى آفريدم، و اگر فاطمه عليهاالسلام نبود شما دو نفر (پيامبر و على) را نمى آفريدم.» [ الخصائص الفاطميه، مطابق نقل مستدرك السفينه، ج 3، ص 335 و ج 8، ص 239. ]

از حديث فوق استفاده مى شود كه همه ى ارزشها و كمالاتى كه در يك انسان به عنوان اشرف مخلوقات، تصور مى شود، در وجود مقدس حضرت زهرا عليهاالسلام جلوه كرده است.

زنان، گرچه در كل تاريخ تحقير شده اند، ولى هر چه تحقير شده باشند زندگى درخشان زهرا عليهاالسلام آبروى زن را آن چنان بالا برد و هويت عظيم زن را نشان داد كه همه ى تحقيرها را جبران نمود.

بر همين اساس امام خمينى (ره) در يكى از گفتارهاى خود فرمود:

«حضرت فاطمه ى زهرا عليهاالسلام زنى است كه فضائلش همطراز فضائل بى نهايت پيغمبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و خاندان عصمت و طهارت بود.» و نيز فرمود:

«تمام ابعادى كه براى زن متصور است و براى يك انسان متصور است، در فاطمه ى زهرا عليهاالسلام جلوه كرده و بوده است.» [ صحيفه نور، ج 12، ص 72 و ج 6، ص 185. ] در روايتى آمده: شخصى از امام صادق عليه السلام پرسيد معنى «حى على خير العمل» (براى بهترين عمل بشتابيد) كه در اذان گفته مى شود، چيست؟ امام صادقى عليه السلام در پاسخ فرمود:

خير العمل بر فاطمه و ولدها:

«بهترين عمل، نيكى به فاطمه عليهاالسلام و فرزندان او است.» [ مناقب آل ابى طالب، ج 3، ص 326. ] بنابراين، مقام ارجمند فاطمه عليهاالسلام در اسلام، در سطحى است كه مسلمانان، هر شبانه روز چندين بار همديگر را به پيوند نيك با مكتب فاطمه عليهاالسلام و فرزندان پاك او دعوت مى كنند و فرهنگ اذان و نماز با محبت و رابطه ى صحيح با فاطمه عليهاالسلام و خاندانش آميخته است.

كتاب حاضر

زندگى درخشان حضرت زهرا عليهاالسلام داراى ابعاد گوناگونى است، ولى در اين كتاب، كه در سطح عموم و دانش آموزان نوشته شده، بيشتر به شيوه هاى رفتارى حضرت زهرا عليهاالسلام توجه شده؛ به عنوان آنكه برترين الگو براى زنان جامعه ما باشد. و با اقرار به اينكه قطره هايى از اقيانوس كمالات حضرت زهرا عليهاالسلام را در اين نوشتار بياوريم، كه آسانتر به مطالب كتاب دست يابيم، اين كتاب در چهار بخش زير تنظيم گرديد:

بخش اول: حضرت زهرا عليهاالسلام از آغاز تا هجرت به مدينه.

بخش دوم: حضرت زهرا عليهاالسلام پس از هجرت، در عصر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بخش سوم: حضرت زهرا عليهاالسلام بعد از رحلت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بخش چهارم: نمونه هايى از گفتار و رفتار حضرت زهرا عليهاالسلام به اميد آنكه روشهاى زندگى ساز بانوى دو جهان حضرت زهرا فاطمه عليهاالسلام در همه ى صحنه هاى زندگى، الگوى سازنده و بالنده براى همه، به ويژه بانوان باشد، كه الگو بودن آن بانوى ممتاز در حدى است كه امام زمان (عج) فرمود: و فى ابنه رسول اللَّه لى اُسوه حسنه:

«زندگى دختر رسول خدا عليهاالسلام الگوى شايسته اى براى من است.» [ بحار، ج 53، ص 180. ] قم- محمد محمدى اشتهاردى بهار- 1373 ش

مشخصات: معصوم سوم: حضرت زهرا

نام: فاطمه عليهاالسلام لقبهاى معروف: زهرا، صديقه، كبرى، طاهره، راضيه، مرضيه، انسيه، بتول، زهره، حوريه، محدثه، و...

كنيه: ام الحسنين، ام ابيها، و ام الائمه.

پدر و مادر: محمد رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله خديجه ى كبرى عليهاالسلام. و قت و محل تولد: در آستانه ى طلوع فجر روز جمعه 20 جمادى الثانيه سال 5 بعثت، در مكه متولد شد. و قت هجرت و وقت ازدواج: در سن حدود هشت سالگى همراه على عليه السلام به مدينه مهاجرت كرد، و در سال دوم هجرت، در آغاز ماه ذيحجه، با على عليه السلام ازدواج نمود، و داراى پنج فرزند به نامهاى: حسن، حسين زينب، ام كلثوم و محسن گرديد. و قت و محل شهادت: بين نماز مغرب و عشا در 15 يا 13 جمادى الاولى، يا سوم جمادى الثانيه سال 11 هجرى، در سن 18 سالگى در مدينه به شهادت رسيد.

مرقد: مرقد شريف آن بانوى با عظمت در يكى از سه محل 1- كنار قبر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله 2- در قبرستان بقيع، 3- بين منبر و قبر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در مسجد النبى صلى اللَّه عليه و آله زيارت مى شود.

دوران عمر: دو بخش؛ 1- دوران ملازمت با پدر و همسر 2- دوران چند ماهه بعد از رحلت رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه از نظر اجتماعى و سياسى بسيار مهم است.

حضرت زهرا از آغاز تا هنگام هجرت به مدينه

پدر و مادر حضرت زهرا

پدر بزرگوار حضرت فاطمه عليهاالسلام، سرسلسله ى رسولان، و خاتم پيامبران، حضرت محمد بن عبداللَّه صلى اللَّه عليه و آله است، كه هيچ انسانى نيامده و نخواهد آمد كه پدرى همانند پيامبر اسلام صلى اللَّه عليه و آله با آن همه عظمت و مقام، داشته باشد، جز فاطمه عليهاالسلام و خواهران و برادرانش كه به اين افتخار بزرگ نائل شدند.

مادر بزرگوار حضرت زهرا عليهاالسلام، خديجه ى كبرى عليهاالسلام است، خديجه عليهاالسلام نخستين زنى بود كه به اسلام گرويد و همه ى دارايى و هستى خود را فداى اسلام و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله كرد.

حضرت خديجه دختر خويلد از خاندان قريش به قدرى با عفت و پاك روش بود كه در زمان جاهليت، به او «طاهره» (پاك خوى) مى گفتند، او با دو نفر ازدواج كرد، شوهرانش از دنيا رفتند، از اموال به ارث مانده از آنها و از اموال خودش، تجارت مى كرد، به طورى كه كاروان هاى تجارتى او در حجاز، شام و يمن، همواره در حركت بود، و ثروت بسيار در اختيار داشت، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در سن 25 سالگى با او كه 40 سال داشت ازدواج كرد و او بيست و چهار سال و چند ماه با پيامبر صلى اللَّه عليه و آله زندگى نمود و سرانجام در 65 سالگى در سال دهم بعثت در مكه از دنيا رفت، مرقد شريفش در قبرستان «حجون» (قبرستان معلى) كه در مكه، در كنار قبر عبدالمطلب و ابوطالب قرار گرفته است.

فداكارى هاى حضرت خديجه عليهاالسلام در راه اسلام، به قدرى زياد و عميق و فراگير است، كه قلم از وصف آن عاجز است، او همه ى اموال خود را در راه پيشبرد اسلام، با كمال اخلاص داد، در همه جا در صحنه حضور داشت، و شريك غم هاى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بود، و جان عزيزش را سخاوتمندانه فداى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و اسلام نمود. و فات خديجه عليهاالسلام در سال دهم هجرت، براى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بسيار جانكاه بود، از اين رو پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آن سال را (كه عموى مهربانش ابوطالب نيز در آن سال رحلت كرده بود) «سال اندوه» ناميد، و همواره به ياد مهربانى ها و فداكارى هاى خديجه عليهاالسلام بود، روزى در برابر بگو مگوى عايشه فرمود: «خديجه عليهاالسلام روزى مرا تصديق كرد كه همه مرا تكذيب مى كردند، آنگاه به من ايمان آورد كه همه از من دور مى شدند، هرگز مرا تنها نگذاشت، خدا او را رحمت كند بانوى پر بركتى بود، زيرا از او داراى فرزندان متعدد شدم» [ بحار، ج 16، ص 7 و 13، ج 43، ص 19. اسدالغابه، ج 5، ص 438- فرزندان خديجه عليهاالسلام از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله عبارتند از: قاسم، طيب، طاهر، رقيه، زينب، ام كلثوم و فاطمه عليهاالسلام (سيره ابن هشام، ج 1، ص 202). ] كوتاه سخن آنكه: مطابق روايات متعدد، «برگزيده ترين و برترين زنان دو جهان، چهار نفرند: 1- خديجه 2- فاطمه 3- مريم مادر عيسى عليه السلام 4- آسيه همسر فرعون»، رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: و لم يكمل من النساء الا اربع: آسيه بنت مزاحم، مريم بنت عمران، خديجه بنت خويلد، و فاطمه بنت محمد:

«از بانوان به درجه ى عالى كمال نرسيد، جز چهار زن: 1- آسيه دختر مزاحم (همسر فرعون) 2- مريم دختر عمران 3- خديجه دختر خويلد 4- فاطمه دختر محمد صلى اللَّه عليه و آله» [ مجمع البيان، ج 10، ص 230. ] روايت شده: جبرئيل نزد رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله آمد و گفت: «اين خديجه كه با ظرف غدا به طرف تو مى آيد، وقتى به اينجا رسيد، سلام خدا، و سلام مرا به او برسان، و او را به خانه اى در بهشت كه از نى بدون هر گونه كژى و گره ساخته شده، مژده بده» [ بحار، ج 16، ص 8. ]

تاريخ ولادت حضرت زهرا

حضرت زهرا عليهاالسلام روز جمعه بيستم جمادى الآخر سال پنجم بعثت در مكه چشم به جهان گشود، و 18 سال و 75 روز عمر كرد، و بعد از پدر، 75 روز بيشتر عمر نكرد [ اصول كافى، ج 1 ص 458. ] اكثر محدثان و علماى شيعه بر همين عقيده اند، ولى اكثر محدثان و سيره نويسان اهل تسنن گويند، آن حضرت پنج سال قبل از بعثت، به دنيا آمد، و بعضى از آنها گويند: در سال اول بعثت متولد شد، و شيخ طوسى در مصباح المتهجد، ولادت آن حضرت را در سال دوم بعثت دانسته است [ اعيان الشيعه، ط جديد، ج 1، ص 307. ] و از ابوالفرج اصفهانى- با اينكه از محدثان شيعه است- نقل شده كه آن بانو، قبل از بعثت مقارن تجديد بناى كعبه (يعنى 5 سال قبل از بعثت) ديده به جهان گشود [ مقاتل الطالبيين، ص 48. ]

چگونگى تكوين نور وجود زهرا

پيامبر صلى اللَّه عليه و آله از خديجه عليهاالسلام داراى شش فرزند شد كه آخرين آنها حضرت زهرا عليهاالسلام بود، ولى ماجراى ولادت حضرت زهرا عليهاالسلام از نخست، با ساير فرزندان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله فرق داشت، توضيح اينكه:

از امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام نقل شده: پيامبر صلى اللَّه عليه و آله هنگامى كه (در يكى از معراج هاى خود) به آسمان عروج كرد، از ميوه ها و از خرماى تازه و سيب بهشتى خورد، و خداوند آن ميوه ها را در صلب پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به آب تبديل نمود، و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله پس از معراج، با خديجه عليهاالسلام هم بستر شد و به اين ترتيب نور فاطمه عليهاالسلام در رحم خديجه عليهاالسلام قرار گرفت، از اين رو فاطمه عليهاالسلام «انسيه حوراء» گويند ، يعنى در عين آنكه انسان روى زمين است از حوريان بهشتى است [ بيت الاحزان، محدث قمى، ص 15- بحار، ج 43، ص 4. ] ماجراى عجيب ديگر در مرود آغاز آفرينش حضرت زهرا عليهاالسلام اينكه: جبرئيل عليه السلام در سرزمين بين منى و مكه بر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نازل شد و از جانب خداند چنين گفت: «اى محمد! خداوند بزرگ بر تو سلام رساند و فرمود: چهل شبانه روز از خديجه عليهاالسلام كناره گيرى كن».

پيامبر صلى اللَّه عليه و آله علاقه بسيار به خديجه عليهاالسلام داشت، از اين رو اجراى چنين مأموريتى براى آن حضرت، بسيار دشوار بود، ولى فرمان خدا مقدم بود، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله چهل شبانه روز از خديجه عليهاالسلام كناره گيرى كرد، و روزها روزه مى گرفت و شبها را به عبادت مى گذراند.

خديجه عليهاالسلام روزى چند بار از فراق پيامبر صلى اللَّه عليه و آله غمگين مى شد، سرانجام اين مدت با سختى گذشت، و جبرئيل نزد رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله آمد و عرض كرد: خداوند مى فرمايد: «براى دريافت هديه اش آماده باش».

پيامبر فرمود: آن هديه ى الهى چيست؟، جبرئيل اظهار بى اطلاعى كرد.

در اين هنگام ميكائيل غذاى مخصوص بهشتى به محضر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آورد، و جبرئيل به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله عرض كرد: خداوند مى فرمايد: «امشب با اين غذاى بهشتى افطار كن»، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله از آن غذا كه مقدارى خرما و انگور نيز در آن بود، ميل كرد، سپس پيامبر صلى اللَّه عليه و آله براى نماز نافله برخاست، جبرئيل گفت: «اكنون نماز بر تو حرام است، برخيز و كنار همسرت خديجه عليهاالسلام برو، زيرا خداوند عهد كرده كه امشب از صلب تو فرزندى پاك بيافريند»، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله برخاست و به خانه ى خديجه عليهاالسلام رفت...

خديجه عليهاالسلام مى گويد: «سوگند به خدا پيامبر صلى اللَّه عليه و آله از من دور نشد تا آنكه نور فاطمه عليهاالسلام را در رحم خود يافتم و سنگينى حمل را احساس نمودم» [ اقتباس از انوار البهيه، ص 55 تا 58. ]

فاطمه هديه ى خدا به پيامبر

به اين ترتيب فاطمه زهرا صلى اللَّه عليه و آله «هديه ى الهى» به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بود، چنانكه در زيارتنامه اش مى خوانيم: و صل على البتول الطاهره فاطمه بنت رسولك و بضعه لحمه، و صميم قلبه و فلذه كبده و النخبه منك له و التحفه خصصت بها وصيه...

«خدايا درود بفرست بر بتول پاك، فاطمه دختر رسول خودت، و پاره ى تن و آرامبخش قلب او و جگر گوشه او و برگزيده از جانب تو، و هديه اى كه او را به وصى پيامبرت (على عليه السلام) اختصاص دادى» [ مفاتيح الجنان. ] نتيجه آنكه: پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با برنامه ى چهل شبانه روز، عبادت شب، و روزه روز، جنبه هاى معنوى خود را بالا برد، و غذاى بهشتى خرما