زيستنامه صدرالدين محمد شيرازي (نگاهي كوتاه به سيماي صدرالمتألهين) - زیست نامه صدرالدین محمد شیرازی نسخه متنی

زيستنامه صدرالدين محمد شيرازي (نگاهي كوتاه به سيماي صدرالمتألهين)

علامه محمدرضا مظفر(ره)

حسين روحاني‏نژاد

«و من يؤت‏الحكمة فقد اوتي خيرا كثيرا»

(بقره / 269)

1 منزلت علمي صدرالمتألهين

سخن‏گفتن از صدرالدين محمّدبن ابراهيم شيرازي قوامي، نويسنده كتاب "اسفار"، كه در بين مردم به "ملاصدرا" و در ميان شاگردان مكتبش به "صدرالمتألهين" مشهور است، برايم بسي لذت‏بخش است.

من از زمره كساني هستم كه از عقل و خرد، روح بلند، نيروي مقاومت، آزادانديشي، بيان نيكو، كمال و پختگي انديشه‏ها و صراحت در ابراز عقايد و افكار اين مرد بزرگ، با وجود تكفير و آن همه آزار كه در حق وي رفته است، شگفت‏زده‏ام. ويژگيهايي كه برشمردم پيش از آنكه از تاريخ زندگي او درك كنم از نوشته‏ها و كتابهايش احساس نموده‏ام.

دوازده سال پيش محاضراتي رمزگونه در عرض فلسفه او بنا نهادم. در آنها چنين پنداشتم كه در عالم رؤيا ولي از راه‏نوشته‏هايش با من سخن مي‏گويد. از آن محاظرات نوشته‏اي تهيه‏كردم و آن را "احلام‏اليقظه" ناميدم كه بيشتر آن نوشته، در مجلات هفتگي يا ماهنامه‏ها منتشر گرديد.

اينك زمان آن رسيده‏است كه بر كتاب ارزشمند او مقدمه‏اي بياورم كه حاصل شگفتي من و قلم از آن رؤياهاست.

صدرالمتألهين از زمره فيلسوفان بزرگ متألهي است كه در هر چند سده، يكي پا به عرصه وجود مي‏نهد. در سه سده گذشته وي بزرگترين فيلسوف اسلامي است كه در فلسفه يوناني و اسلامي سرآمد و بنيان‏گذار مكتبي فلسفي بوده‏است.

فراگيري و پژوهش فلسفي ما همواره بر آثار او مبتني بوده است به خصوص "اسفار" كه از مهمترين كتابهاي فلسفي قديم و جديد به شمار مي‏آيد و بنيان ديگر آثار او بر آن نهاده شده‏است.

افتخار فلاسفه پس از او در اين است كه در آثارشان از نوشته‏هاي او بهره بگيرند و خود را شاگرد مكتب او برشمارند. چنان كه حتي فلاسفه بزرگ نيز به اين اتصال و ارتباط خود با صدرالمتألهين افتخار مي‏كنند.

چنانچه از استاد بزرگ خود، محمدحسين اصفهاني (1292ـ1361) شنيدم كه مي‏گفت:

اگر بدانم كسي رموز اسفار را مي‏فهمد، براي شاگردي به نزد او خواهم رفت هرچند در دور دست‏ترين نقطه جهان باشد.

گويي افتخار استاد چنين است كه فقط او به درجه فهم رموز اسفار رسيده يا به پايه‏اي از معرفت دست يافته است، كه عجز خود را از رسيدن به كنه مقاصد عالي آن درك كرده است.

همچنين بر اين باورم كه صدرالمتألهين يكي از بزرگان فلسفه اسلامي است. او و معلم ثاني، ابونصر فارابي متوفاي حدود 340 هجري، ابن‏سينا (373ـ427) و نصيرالدين طوسي (597ـ672)، همگي از بزرگان فلسفه اسلامي به شمار مي‏آيند. بنيان فلسفه اسلامي بر آراي آنها نهاده شده و صدرالمتألهين كه آخرين فيلسوف بزرگ اسلامي محسوب مي‏گردد آثار و آراي ديگران را تفسير نموده و بزرگترين فيلسوف اسلامي است، گرچه در عرفان و مكاشفه نيز سرآمد است.

2 پيشرفت علمي او

تاريخ دقيق ولادت او مشخص نيست ولي وفات وي در هفتاد سالگي، در سال 1050 هجري قمري و به هنگامي بوده است كه براي هفتمين بار به سفر حج مي‏رفته و يا از سفر بازمي‏گشته است. بنابراين تولد او در پانزده سال آخر قرن دهم هجري بوده‏است.

آنچه به يقين از او مي‏دانيم اين است كه او در شيراز از پدري صالح به نام ابراهيم‏بن يحيي قوامي متولد شده‏است و گفته‏اند:

وي از وزيران دولت فارس به مركزيت شيراز و از خاندان محترم قوامي بود و صاحب فرزند نمي‏شد. لذا نذر كرد در صورتي كه خداي متعال به او پسري صالح و موحد ببخشد، به فقيران و اهل علم بسيار كمك كند. آرزوي وي در وجود فرزندي (محمد صدرالدين) تحقق يافت. اين فرزند يگانه خانواده، در دامن پدر با عزت و كرامت آموزش ديد و پدرش او را به فراگيري دانش تشويق نمود. وقتي پدرش وفات يافت ـ صدرا براي تحصيل دانش در اصفهان كه مركز دانش و دولت در عهد صفويه بوده‏است، سكونت داشت.

از بررسي زندگي صدرالمتألهين مشخص مي‏شود هنگامي كه وي به اصفهان مي‏رفت داراي مقام علمي و عملي ممتازي بوده‏است، زيرا در ابتداي ورود به حوزه اصفهان در درس شيخ بهاءالدين عاملي (953ـ1031) شركت نمود در حالي كه هر كسي شايستگي حاضر شدن در درس شيخ بهائي، شيخ‏الاسلام آن زمان را نداشت.