كارگاه جامه بافي اجياد و آغاز صنعت جامه در دولت عربستان سعودي مصر در گذشته، در طول قرن هاي متمادي ـ جز زمان هاي كوتاهي كه اختلافاتي ميان آنان و عربستان پيش آمد ـ جامه كعبه مشرفه را پيوسته به اين ديار مقدس مي فرستاد تا اين كه در سال 1381 هـ . ق . ارسال جامه متوقف گرديد و از آن زمان تا كنون دولت عربستان سعودي ساخت جامه كعبه معظمه را به خود اختصاص داده و همواره ادامه داده است. گفتني است كه سعي و كوشش سعوديان در صنعت جامه كعبه، به پيش از تاريخ 1381هـ . ق. و به عبارتي به سي و شش سال قبل از آن، يعني 1345 هـ . ق . باز مي گردد. در آن سال، پس از حادثه معروف محمل كه در سال پيش از آن (1342 هـ . ق .) رخ داد و پيشتر از آن ياد كرديم، مصر از ارسال جامه خودداري كرد. در اين هنگام بود كه ملك عبدالعزيز آل سعود در ذي حجه سال 1345 هـ . ق . فرمان داد جامه كعبه مشرفه با سرعت تمام تهيه شود. در اين سال جامه در طي چند روز، از پارچه پشمي ماهوت سياه ارزشمندي كه آستر محكمي داشت، ساخته شد. كمربند كعبه را طبق معمول گذشته گلدوزي كردند و آيات قرآني را به وسيله تارهاي نقره اي مطلا بر آن آذين نمودند. و همچنين پرده در كعبه (برقع) را گلدوزي كردند و به وسيله تارهاي ياد شده به آن آذين بستند. در آن زمان، شيخ «عبدالله السليمان الحمدان» وزير دارايي سعودي براي تحقّق اين آرمان، در مدت زمان كوتاه، كوشش فراوان كرد. و سرانجام كعبه مكرمه در تاريخ مقرر; يعني در روز دهم ذي حجه سال 1345هـ . ق . به وسيله جامه ياد شده پوشانيده شد.در محرم سال بعد (1346) ملك عبدالعزيز فرماني مبني بر تأسيس كارگاه ويژه براي ساختن جامه كعبه صادر كرد و به دنبال اين فرمان، وزير دارايي، شيخ عبدالله السليمان، كارگاه ياد شده را در منطقه اجياد و در مقابل اداره دارايي، در مكه مكرمه، در زميني كه مساحت آن به حدود 1500 متر مربع مي رسيد، تأسيس كرد. كارگران بي درنگ عمليات ساختماني آن را آغاز كردند و اين ساختمان، پس از گذشت شش ماه اول سال 1346 هـ . ق . به پايان رسيد.بنابراين، ساختمان ياد شده نخستين كارگاهي بود كه در طول دوران هاي گذشته; يعني از دوران جاهليت تا كنون، در حجاز براي تهيه جامه كعبه راه اندازي شد.از سوي ديگر، مسؤولان عربستان، ضمن انجام عمليات ساختماني كارگاه، اقدام به تهيه امكانات لازم براي آغاز عمليات جامه بافي كردند. اين امكانات عبارت بودند از مواد خام لازم براى ساخت جامه; مانند ابريشم و مواد رنگرزي و نيز دستگاه هاي پارچه بافي كه به وسيله آن پارچه هاي جامه بافته مي شد. مهم تر از همه، فراهم كردن كارگران فني لازم براي كار در بخش هاي گوناگون اين كارگاه; از رنگرزي ابريشم تا بافت و آذين بندي آن به وسيله تارهاي نقره اي مطلا بود.در واقع مي توان ادعا كرد كه هيچ يك از عناصر سه گانه اساسي ساخت جامه در دسترس دولت عربستان سعودي نبود، ليكن با اين حال، در فراهم آوردن آنها از هيچ كوششي دريغ ننمود تا بتواند جامه كعبه را پيش از فرا رسيدن موسم آماده و مهيا سازد.در اين ميان سعي و كوشش بي دريغ سه نفر در به تحقق رسيدن اين كارِ سنگين، بسيار مؤثر و كار ساز بود و آنها عبارت بودند از:شيخ عبدالله السليمان ـ وزير دارايي آن دوران ـ و شيخ عبدالرحمن مظهر ـ كه پست مترجمي در وزارت امور خارجه عربستان را داشت و رييس مطوفين هندي بود كه به عنوان نخستين مدير كارگاه جامه بافي تعيين شد ـ و مرد سوم شيخ اسماعيل غزنوي يكي از علما و دانشمندان هندي تبار بود. شيخ سليمان و شيخ مظهر سعي در به تحقق رسيدن ساختمان كارگاه در كوتاه ترين زمان ممكن را داشتند كه سرانجام بدان دست يافتند و ساختمان كارگاه را در كمتر از شش ماه به صورت يك طبقه آماده بهره برداري كردند. از سوي ديگر در همان وقت، عالم هندي، شيخ غزنوي در صدد فراهم نمودن عناصر سه گانه اصلي مورد لزوم در كارگاه جامه برآمد كه شامل مواد اوليه و دستگاه ها و كارگران فني بود و سرانجام كوشش هاي وي به نتيجه رسيد و در آغاز ماه رجب همان سال (1346 هـ . ق .) دوازده دستگاه بافندگي دستي و انواع گوناگوني از پارچه هاي ابريشم دلخواه و مواد رنگرزي لازم و نيز كارگران فني ماهر كه تعداد آنان به شصت مي رسيد، از هند به مكه مكرمه وارد گرديد. كارگران فني شامل چهل نفر استاد كار نساجي و گلدوزي بودند (كه كار زردوزي بر پارچه ها را به عهده داشتند)، و بيست نفر ديگر كارگران كمكي به حساب مي آمدند كه با رسيدن آنان به مكه مكرمه، نصب دستگاه هاي بافندگي دستي آغاز گرديد و از آن پس، كار در بخش هاي مختلف كارگاه، تعيين شد و در فرجام همگي با تمام سعي و كوشش و جديت كار ساخت جامه كعبه و زردوزي آن را آغاز كردند تا اين كه در پايان ماه ذي قعده سال 1346 هـ . ق . تمامي كارها را به پايان رسانيدند.1گفتني است جامه ساخته شده، شبيه جامه مصري بود، با كيفيتي نيكوتر و استحكام بيشتر از نظر بافت و صنعت و گلدوزي.جامه اصلي كعبه (احمال) از ابريشم سياه بود كه جمله «لا اِلهَ اِلاّ الله، مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله» به شكل عدد (8) در تمامي زمينه آن ديده مي شد. در پايين و درون اين جمله، در داخل دو ضلع عدد (8) كلمه «يا اَلله» و بر ضلع راست عدد(8) از بالا كلمه «جَلَّ جَلالُه»، و نيز بر بالاي ضلع چپ عدد ياد شده كلمه «جَلَّ جَلالُه» آذين گرديده بود.كمربند جامه نيز از جهت عرض، مانند عرض كمربندي بود كه از مصر ارسال مي شد و تمامي آن با تارهاي نقره اي مطلا زردوزي شده بود. نوشته هاي روي آن به وسيله طراح هنرمند و فني وزارت دارايي و خط نگار مشهور محمد اديب أفندي به صورتي بسيار زيبا و دلپسند خود نمايي مي كرد.نوشته هاي روي كمربند نيز همان آياتي بودكه بر روي كمربند جامه مصري، در كليه سمت ها قرار داشت. تنها تفاوت اين كمربند درسمت شمالي آن بود; همان سمت ناودان و حجر اسماعيل كه بر روي اين قسمت عبارت زير نقش بسته بود:«هذه الكسوة صنعت فى مكة المباركة المعظّمة بأمر خادم الحرمين الشريفين جلالة الملك الإمام عبدالعزيزبن عبدالرحمن الفيصل آل سعود ملك المملكة العربيّة السعوديّة أيّده الله تعالي بنصره، سنة 1346 هـ . علي صاحبها أفضل التحيّة و أتمّ التسليم».اما برقع (پرده درِ كعبه معظمه) نيز همانند برقع ارسالي به همراه جامه مصري بود; يعني تمامِ زمينه آن، به وسيله تارهاي نقره اي زردوزي شده بود.و در آن، همان آيات و عباراتي ديده مي شد كه بر برقع ارسالي از مصر نوشته شده بود و تنها تفاوتش در مستطيل هاي چهار گانه مياني پرده بود كه پيشتر بر روي آنها عبارات اهدا نوشته مي شد و اكنون باآيه: « وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً، وَنُنَزِّلُ مِنْ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلاَّ خَسَاراً» ، تزيين شده است.و همچنين در پايين پرده، در زمينه دو دايره كوچك، عبارت: «صنع بمكّة المكرّمة سنة...» را افزوده اند.كعبه معظمه در آن سال 1346 هـ . ق . به وسيله اين جامه، كه نخستين جامه ساخت مكه مكرمه به شمار مي آمد، پوشانيده شد. به همين مناسبت مدير نخستين كارگاه جامه بافي، شيخ «عبدالرحمن مظهر» افزون بر جايزه ارزشمندي كه از سوي دولت در اختيارش گذاشته شد، تقديرنامه اي هم در ازاي زحمات و كوشش هايش كه در به تحقق رسانيدن ساخت اين جامه از خود نشان داد، گرفت.در سال 1347 هـ . ق . مدير ديگري به نام حاج محمد خان براي اداره كارگاه جامه بافي مكه مكرمه تعيين گرديد كه دولت نامبرده را متعهد ساخت تا اقدامات لازم را نسبت به تعليم كارگران در زمينه بافت و گلدوزي و ساير بخش هاي تهيه جامه به عمل آورد و او نيز در اين زمينه سعي و كوشش فراوان نمود تا اين كه در نتيجه اين كوشش ها كعبه معظمه در سال 1352 هـ . ق . به وسيله جامه اي كه تمامي آن به دست كارگران محلي ساخته و پرداخته شده بود، پوشانيده شد.در همين سال، مدير جديدي به نام شيخ احمد سالم الجوهري2 را به مديريت كارگاه برگزيدند كه نامبرده تا سال 1355 هـ . ق . در اين سمت باقي ماند.كارگاه جامه بافي اجياد همچنان تا سال 1358 هـ . ق . به فعاليت خويش ادامه داد تا اين كه يادداشت تفاهمي ميان دو دولت مصروسعودي درسال1358هـ . ق . برقرار گرديد كه بر طبق آن قرارداد، مصر ارسال جامه به كعبه معظمه را از سر گرفت. اين وضع همچنان تا سال 1381 هـ . ق . ادامه يافت و مصر همه ساله جامه كعبه را مانند گذشته ارسال مي كرد تا اين كه در اين سال بر اثراختلافات سياسي، روابط ميان دولت مصر و عربستان تيره شد. با اين حال و با وجود اختلافات، دولت مصر مانند گذشته جامه را ارسال كرد اما دولت عربستان ـ همچنان كه در پيش ياد آور شديم ـ مانع پياده شدن جامه از كشتي شد. از آن هنگام بود كه ارسال جامه كعبه مشرفه از مصر متوقف گرديد و عربستان اقدام به بازگشايي كارگاه جامه بافي در جايگاه تازه اي به نام «جروَل» و در كنار خانه وزير دارايي اسبق، عبدالله السليمان، در مكه مكرمه نمود. اين بازگشايي در سال 1382 هـ . ق . صورت پذيرفت.اين كارگاه تا سال 1397 هـ . ق . به ساخت جامه كعبه مشرفه مي پرداخت كه در اين سال ساختمان كارگاه جامه بافي جديد در منطقه «امّ الجود» واقع در مكه مكرمه آغاز به فعاليت نمود و از آن زمان تا كنون اين كارگاه به فعاليت خويش در زمينه تهيه و ساخت جامه كعبه مشغول است.
لطفا منتظر باشید ...
