«حمد الجاسر: دراسة لحياته مع ببليوجرافية شاملة لأعماله المنشورة»، به كوشش كتابخانه ملّي ملك فهد، چاپ اوّل، رياض، 1415ق. 1995م.حمد الجاسر از بزرگترين مورخان و جغرافي دانان معاصر كشور عربستان و جزو پركارترين دانشمندان اين كشور است كه شهرت جهاني دارد. او در شناخت قبايل و تيرهها و انساب عرب نامور است. حمد بن محمّد بن الجاسر به سال 1328ق. در روستاي «برود» در منطقه نجد، در خانوادهاي كشاورز و فقير به دنيا آمد. در هفت سالگي مادر خود را از دست داد ودوران كودكيرا با ناتواني وبيماري پشت سرگذاشت; بهطوري كه تا چهار سالگي توان راه رفتن نداشت. مقدمات علوم را ابتدا در روستا و سپس در رياض آموخت و در سال 1341ق. موفق به حفظ قرآن كريم شد و پس از آن به زادگاهش بازگشت و به تعليم و تدريس بچههاي روستايش پرداخت.سرانجام در سال 1346ق. برادر بزرگش او را براي ادامه تحصيل علوم ديني به رياض برد. او از جمله كتابهايي كه آموخت «آداب المشي إلي الصلاة» از محمّدبن عبدالوهاب بود.در سال 1348 حجگزارد و به آموزشگاه اسلامي سعودي (المعهد الاسلامي السعودي) پيوست و در سال 1353 از بخش قضاي شرعي آن فارغالتحصيل شد. و طيّ سالهاي 1353 ـ 1357 به تدريس در يَنْبع، جُده، مكّه، احساء، ظهران و رياض پرداخت. مدّتي نيز در ظبا در شمال حجاز به سال 1357 به قضاوت مشغول شد.به سال 1358 به قاهره مسافرت كرد و در دانشكده ادبيات قاهره مشغول تحصيل شد ولي به دليل رويداد جنگ جهاني دوم نتوانست تحصيل در آنجا را تمام كند و پيش از پايان تحصيل به عربستان بازگشت. مدتي نيز به سال 1376 مدير دانشكده علوم شرعي و دانشكده لغت عربي در رياض بود.وي همچنين به روزنامهنگاري و تأسيس روزنامه روي آورد و در سال 1372 اولين روزنامه در رياض به نام «يمامه» را منتشر كرد. آنگاه به تأليف و تحقيق و نشر روي آورد و «داراليمامه للبحث والترجمة والتأليف» را بنا نهاد و ماهنامه تخصصي «العرب» را به سال 1386 منتشر كرد كه از مشهورترين و معتبرترين مجلههاي كشورهاي عربي است و در سال 1409 فهرست راهنماي 23 ساله آن با عنوان «العرب: مجلة تعني بتاريخ العرب: الفهارس العامّة في خلال ثلاثة وعشرين عاماً: 1386 ـ 1409» منتشر شد. مجلّة العرب شهرت جهاني يافت و نوعي نهضت علمي در عربستان پديد آورد و دانشمندان بزرگ جهان عرب مقالههاي خود را در زمينه تاريخ جزيرة العرب و ادبيات در آن منتشر كردند و گروهي از نويسندگان به مناسبت بيستمين سال نشر آن مجلس بزرگداشتي برپا كردند.شروع نويسندگيِ حمد الجاسر، به سال 1349 برميگردد كه نوشتن مقاله در روزنامه «صوت الحجاز» را آغاز كرد. سپس نشر مقالههاي تاريخي خود را در روزنامههاي «أمّ القري»، «المنهل»، «المدينه» و «البلاد السعوديه» ادامه داد. همچنين مقالههايي از او در مجلّههاي مجمع علمي عربي دمشق «الرساله»، «الفتح» و مجلّه دانشگاه رياض به نام «مجلّة جامعة الملك سعود» به چاپ رسيد.وي افزون بر تأليف، متون بسياري را با دقّت، تحقيق، تصحيح و يا تلخيص كرده است. الجاسر به بسياري از كتابخانههاي جهان سرزده و در آنها به جستجوي تراث علمي و تحقيق پرداخته است; از جمله آنها است كتابخانه ملّي الجزاير، اياصوفيه، كتابخانه واتيكان و كتابخانه مسجد جامع صنعا.وي همچنين در سالهاي 1951، 1954، 1958 به ترتيب به عضويت فرهنگستان زبان دمشق، مجمع علمي عراق و فرهنگستان زبان قاهره برگزيده شد.دولت سعودي در سال 1403 به وي جايزه داد و يكي از كساني كه او را مستحقّ اخذ جايزه دانست دربارهاش نوشت:«غنيّ عهوده العلميّة عن كلّ تعريف وتقصر أيّ كلمات عن أن توفيه حقّه من الإشادة والتكريم، لقاء جهوده العلميّة والأدبيّة، والتي يحقّ للمملكة العربيّة السعوديّة أن تعتزّ بها كلّ الاعتزاز ولذا فنحن نضعه علي قمّة المرشّحين لنيل جائزة الدولة السعودية في الأدب».الجاسر در سال 1421 بدرود حيات گفت.به پاس خدماتِ بسيارِ حمد الجاسر به فرهنگ و ادب و جغرافياي عرب و به خصوص جزيرة العرب و عربستان، كتابخانه ملّي ملك فهد در رياض به سال 1415، كتابي در معرفي وي و آثارش، تأليف و نشر كرد. اين كتاب در 260 صفحه رحلي كوچك و با كاغذ گلاسه و به شكلي بسيار زيبا با عنوان «حمد الجاسر: دراسة لحياته مع ببليوجرافية شاملة لأعماله المنشورة»، در دو بخش اصلي تنظيم و چاپ شده است:بخش اوّل: شامل زندگينامه و فعاليتهاي علمي و نيز تصاوير و دستخطهايي از او; كه عمده آگاهيهاي ما از زندگي او، از همين بخش گرفته شده است.بخش دوّم: شامل معرّفي بيش از يك هزار و يكصد اثر از وي; اعمّ از تأليف، تحقيق، ويرايش، مقدمهنويسي بر آثار ديگران، مصاحبه، نقد و معرفي كتاب در مجلّهها و روزنامههاي مختلف، با ذكر دقيق منبع; از قبيل نام كتاب يا روزنامه و مجلّه، سال نشر، شماره صفحات، عنوان بحث و...در پايان نيز دو فهرست; يعني فهرست مؤلفان و فهرست موضوعات درج شده است كه به خصوص فهرست دوّم بسيار راهگشاست و با يك نگاه كلّي ميتوان از همه كارهاي الجاسر درباره موضوعات گوناگون آگاه شد.اين اثر تمام آثار علمي حمد الجاسر در سالهاي 1351 تا 1415 را به ترتيب الفبايي عناوين آنها، به دقّت معرفي كرده و محلّ نشر و ساير چگونگيهاي آنها را نشان داده است. هر مقاله يا نقد و معرفي كتاب يا تأليف و تحقيق وي در اين فهرست يك شماره دارد و در فهرستهاي پاياني كتاب به اين شماره ارجاع شده است. البته عملا اين آثار، مقالههاي كوتاه است كه گاهي در چند شماره مجلّه يا روزنامهاي چاپ شده و در اين ميان سفرنامههاي حمد الجاسر يا معرفيهاي او درباره سفرنامههاي ديگران سهم بسزايي دارد. نمونههايي از آثار وي از اين قرار است:* الآثار الاسلاميّة في مكّة المشرّفة (ش1).* أحاديث حول تراثنا المبعثر في مكتبات العالم (ش32 ـ 26).* الأخبار الغريبة في ذكر ما وقع بطَيْبة1 الحبيبة (ش36 و37) * دعوة للعلماء لتبيين حدود عرفات، مزدلفة، مني (ش318).* الدكاترة والعبث بالتراث (ش330 ـ 319).* رحلة الي طَيْبة (ش409 ـ 405) * الرسّ في القرآن الكريم وآراء الباحثين حوله (ش413) * القطائع النبوية (ش599 ـ 592) * ما اتّفق لفظه وافترق مسمّاه من أسماء الأمكنة (731 ـ 615) * مخطوطات جديدة بالدراسة والنشر (ش753 ـ 745) * المدينة المنوّرة في مطلع القرن الثانيعشر كما يصفها النابلسي في رحلة (ش769 ـ 761) * المرأة في حياة الشيخ محمّد بن عبدالوهاب (ش772) * المغانم المطابة في معالم طابة2 تأليف فيروزآبادي، تحقيق حمد الجاسر (ش859) * مقام إبراهيم(عليه السلام)، از فاكهي (م272)، تحقيق حمد الجاسر (ش862) * مكّة المكرّمة في القرن السابع، كما في رحلتي التجيبي الأندلسي (ش869) * المناسك و أماكن طرق الحجّ و معالم الجزيرة، از ابن اسحاق (م285) تحقيقِ حمد الجاسر (ش889 و890) * من نوادر المخطوطات (ش1047 ـ 1045) * مؤلّفات في تاريخ المدينة (ش1070 ـ 1067) * نونية الكميت بن زيد الأسدي وشرحها لأبي رياش اليمامي، تحقيق حمد الجاسر (ش1102) * وصف المدينة المنوّرة في سنة 1303، از علي بن موسي افندي، تحقيق حمد الجاسر (ش1112 و1113) * وصف مكّة شرّفها الله وعظّمها، و وصف المدينة المنوّرة كرّمها الله، ووصف بيت المقدس المبارك ما حوله، از تلمساني (م676) تحقيق حمد الجاسر (ش1114) اميد است اين مقاله كوتاه در معرفي تلاشها و كوششهاي حمد الجاسر، درسي باشد براي همه ما كه بيشتر براي معرّفي و احياي آثار و مآثر شيعه بكوشيم و در دفاع از مذهب خود بيشتر تلاش كنيم.
لطفا منتظر باشید ...
