از مهم ترين دستاوردهاى حج، مى تواند تشكيل سمينارهاى اسلامى در آن مكان مقدس، پيش يا پس از مراسم حج باشد تا ضمن آشنايى با يكديگر، در جريان مشكلات و رخدادهاى همديگر قرار گيرند و با همكارى و تعاون، به جستجوى راه حلّ آن بپردازند و نيز به عنوان يك وظيفه و تكليف الهى، دولت هاى پيشرفته و ثروتمند آنان، به يارى دولت هاى ضعيفى بشتابند كه در زير بار سنگين و سهمگين فقر و بيمارى و بدبختى شكسته و به ستوه آمده اند.از ديگر درس هاى مفيد وقوف، همسانىِ همه مردم در برابر پروردگار و عدم امتياز آنان، جز به داشتن تقوا و روحيه خدمت رسانى به انسان ها است.اين بود پاره اى از مصالح و اسرار حج كه به گونه اى كوتاه و گذرا بيان شد; زيرا كه در آستانه بازگشت از آستان مقدس قم ـ پايگاه علوم و فرهنگ اسلامى، به دارالهجره نجف اشرف ـ جايگاه بلند انديشه و دانش در جهان اسلام هستم و فرصت اندك بود.از خداى تعالى توفيق و يارى مى طلبم، كه او تنها بخشنده توفيق و تواناى بر آن است. شعبان 20/4/1424