مقوله نخست: - حج و قربانی در منی نسخه متنی

حبيب الله احمدى

«و اذن فى الناس بالحج ياتوك رجالا و على كل ضامر ياتين من كل فج عميق.» (1)

[اى رسول ما] مردم را براى گزاردن حج، فرا بخوان، تا به سوى تو، پياده و يا سوار برشتران تكيده، از دور و دره هاى عميق، رهسپار شوند.

لبيك گويان به اين نداى آسمانى و محمدى (ص)، همواره فزونى مى يابند و اين سبب شده مسائل و پرسشهاى جديدى درباره مناسك حج، پديد آيد و فقيهان شيعه و سنى را وادار به تلاشهاى نوينى بكند، آنچه بيش از همه، فقيهان را به انديشه واداشته و به فكر فرو برده و به تلاش برخيزانده، فزونى جمعيت حج گزار و محدود بودن اماكن و مشاعر است، مانند: مطاف، مسعى، عرفات، معشر و منا.

راهنمايى و مديريت، انبوه حج گزاران را در جهت درست انجام دادن مناسك، در زمان و مكان محدود، اكنون محور پژوهشهاى فقهى شده است.

از سوى ديگر، دغدغه فقيهان آگاه در اين روزگار، گونه نگرش به احكام و مناسك حج است. حج، نمايانگر و جلوه گاه شكوه و عظمت اسلام و مسلمانان است، بايد از منظر و چشم انداز شكوه و عزت و عظمت به احكام و مناسك آن نگريسته بشود و همواره در بررسيها، اين مهم، در كانون توجه قرار بگيرد. احكام و مناسك حج، از زاويه هاى گوناگون، به بوته بررسى نهاده شده و در اين باب كتابها نگارش يافته و گفت وگوهاى بسيارى انجام گرفته است. از جمله «قربانى » واجب بودن آن، محل آن، پيوند قربانى با مصرف آن، پديد آمدن شرايط اضطرارى و... به گونه هاى گوناگون در بوته بررسى فقيهان و صاحب نظران قرار گرفته و ديدگاههايى عرضه شده و ديدگاههايى به نقد گذاشته شده است. در اين نوشتار، افزون بر زواياى گوناگون «قربانى » ، دو مقوله به بوته بررسى نهاده مى شود:

1 . مكان قربانى حج تمتع.

2 . ارتباط واجب بودن قربانى، با مصرف آن.

مقوله نخست:

از آن جا كه در واجب بودن قربانى، كسى شك و گمانى ندارد و مساله اتفاقى و از ضروريات فقه شيعه است، در اين جا به پاره اى از دليلهاى آن، بسنده مى كنيم:

«والبدن جعلناها لكم من شعائر الله لكم فيها خير فاذكروا اسم الله عليها صواف.» (2)

شتران قربانى را براى شما از شعائر خدا قرارداديم. شما را در آن خيرى است. و همچنان كه بر پاى ايستاده اند، نام خدا را بر آنها بخوانيد.

«فان احصرتم فمااستيسر من الهدى....» اگر شما را از گزاردن حج، بازداشتند، آن قدر كه ميسر است، قربانى كنيد.

در محور بعدى آيه مى فرمايد:

«فمن تمتع بالعمرة الى الحج فما استيسر من الهدى....» (3)

هر كه از عمره تمتع به حج باز آيد، آن قدر كه او را ميسر است، قربانى كند.

روايات بسيارى مفاد اين آيات را تاييد مى كنند:

در صحيحه زراره از امام صادق (ع) نقل شده است:

عن زرارة بن اعين، عن ابى جعفر (ع) فى التمتع؟

قال: عليه الهدى. قلت: وما الهدى؟

قال: افضله بدنه واوسطه بقرة وآخره شاة. (4)

زراره از وظايف متمتع پرسيده است.

امام در جواب مى فرمايد: بر وى، هدى واجب است.

گفتم: هدى چيست؟

فرمود: يكى از سه چيز است: شايسته تر از همه شتر جوان و فربه، حد وسط گاو و آخرين آن، گوسفند است.

عن معاوية بن عمار، عن ابى ابى عبدالله (ع) قال: يجزى فى المتعة شاة. (5)

امام صادق (ع) فرمود: در حج تمتع، گوسفند بسنده است.

محمدبن على بن الحسين باسناده عن على بن جعفر انه سال اخاه موسى بن جعفر (ع) عن الرجل يشترى الاضحية عوراء فلايعلم الا بعد شرائها، هل تجزى عنه؟

قال: نعم الا ان يكون هديا واجبا فانه لايجوز ان يكون ناقصا. (6)

على بن جعفر از برادرش موسى بن جعفر (ع) مى پرسد از مردى كه حيوانى را خريد براى قربانى، سپس فهميد يك چشم ندارد، آيا كفايت مى كند؟

امام مى فرمايد: اگر قربانى واجب است، كفايت نمى كند.

عن منصوربن حازم، عن ابى عبدالله (ع) فى رجل يضل هديه فوجده رجل آخر فى فينحره، فقال: ان كان نحره بمنى فقد اجزا عن صاحبه الذى صل عنه وان كان نحره فى غير منى لم يجز عن صاحبه. (7)

منصوربن حازم از امام صادق (ع) درباره مردى مى پرسد كه قربانى خود را گم كرده و ديگرى آن را پيدا كرده و كشته است.

امام مى فرمايد: اگر در منى كشتار كرده بسنده مى كند وگرنه، نه.