در عرصه روایت و درایت نسخه متنی

کيهان فرهنگي: به نظر شما چه انگيزه­اي باعث شده است که مرحوم مجلسي کتاب بحارالانوار خود را تأليف کند؟

استاد بهبودي: مرحوم مجلسي ابتدا تصميم مي­گيرد که مؤلفات شيعه را احيا کند، لذا با زحمات وافر و هزينه­هاي گزاف و دريافت کمک از دانشمندان معاصر خود، مؤلفات شيعه را از گوشه کتابخانه‌­هاي ايران و هند و عراق و ساير بلاد بيرون مي­کشد و هر نسخه­اي را که به دست مي­آورد به دست شاگردان و علاقمندان خود مي­سپارد و با پرداخت حق­الزحمه، نسخه­هاي آن کتاب را تا سر حد امکان تکثير مي­کند- درست چيزي شبيه به طبع و نشر امروزي - از اين رو اگر اکثر کتابهايي را که اکنون در دست داريم و نسخه­هاي متعدد آن در گوشه و کنار کتابخانه­هاي ايران به دست مي­آيد نگاه کنيم، ­کمتر نسخه­اي پيدا مي­کنيم که تاريخ کتابت آن از عهد اقتدار مجلسي خارج باشد.

هدف مجلسي- چنانکه خود مي­گويد - احياي تراث شيعه و ذخائر اهل بيت عصمت بود و بعد از آنکه مؤلفات شيعه را تا سر حد امکان تحصيل مي­کند و به تکثير نسخه­هاي آن مي­پردازد، به فکر مي­افتد که براي اين ميراث عظيم، فهرستي تهيه کند که وصول علاقمندان را به آبشخور اين درياي عظيم علم و معرفت آسان کند. نمونه کار ايشان را بخوبي مي­توان در جلد 106 بحار­الانوار ملاحظه کرد. جلد 106 بحار که تحت عنوان مآخذ بحار­الانوار به چاپ رسانديم، بکلي به خط مؤلف است. با مطالعه اين کتاب که مؤلف عمداً آن را ناقص نهاده و با انصراف از تکميل آن به تأليف کتاب بحار­الانوار پرداخته است، شيوه کار مؤلف کاملاً روشن مي­شود. مرحوم مجلسي در اين کتاب، فهرست­بندي ده جلد از کتابهاي معروف حديث را تمام کرده است. ابتدا هر کتابي را تصفح نموده و براي ابواب آن يک سلسله ارقام و براي احاديث هر باب ارقامي جداگانه مرقوم داشته و سپس به مطالعه يک‌يک احاديث پرداخته و با دريافت صحيح و فطرت سالم و بينش عميق خود، مضامين حديث را برآورد نموده است و شماره حديث و شماره باب آن را در ذيل عناوين مناسب درج کرده است. وي بعد از آنکه ده جلد از کتب حديث را به اين صورت فهرست مي­کند، گويا متنبه مي­شود که اين فهرست نويسي براي ساير دانشمندان چندان مفيد نمي­افتد، زيرا هر کسي که بخواهد از فهرست مزبور استفاده کند، بايد مانند خود مجلسي يک نسخه از کتابهاي شيعه را تهيه کند و باز همانند مجلسي همه آنها را با شماره مسلسل ابواب و شماره مسلسل احاديث مزين سازد تا بتواند از فهرست مجلسي بهره­مند شود، و باز با خود فکر مي­کند چه بسا در تاريخي بعد از عهد من ، کتابهاي شيعه ـ آنها که با زحمات من احيا شده است - مجدداً دستخوش فنا و نابودي و آتش سوزي گردد و زحمات من بکلي بي­نتيجه بماند. لذا تصميم مي­گيرد به تأليف کتابي جامع به نام بحار­الانوار دست بزند و در عوض فهرست­­بندي و اشاره به جاي حديث، عين حديث را در ذيل عناوين مناسب درج کند تا اگر همه کتابها از بين برود لااقل يک نسخه از مجموع کتاب برجا بماند، همه کتابها شيعه زنده بماند و هر کسي مايل باشد بدون سرگرداني و تحمل زحمت و مراجعه به فهرست­ها و نسخه­ها بتواند از احاديث کتاب بحار­الانوار کسب فيض کند.