نيّت سرچشمه ارزش‏ها، يا كانون ضد ارزش‏ها - نیت سرچشمه ارزش ها، یا کانون ضد ارزش ها نسخه متنی

نيّت سرچشمه ارزش‏ها، يا كانون ضد ارزش‏ها

محمد محمّدي اشتهاردي

در همه عبادت‏ها، نيّت را مي‏توان روح و قلب عبادت دانست، چرا كه هر عبادتي بايد با نيّت و قصد قربةً الي الله انجام شود؛ از اين بالاتر، نيّت به قدري مهم است و نقش اساسي در تغيير و تحوّل دارد كه حتي اگر امور غير عبادي را با نيت صحيح الهي انجام دهيم، همان امور، عبادت خواهد شد، از اين رو پيامبر اكرم(ص) در نصايح خود به ابوذر فرمود: «يا اَباذَرُ لِيَكُنْ لَكَ في كُلِّ شَي‏ء نيَّةٌ حَتّي فِي النَّوْمِ وَالاَكْل1؛ اي ابوذر! بايد براي هر چيزي حتي خوابيدن و خوردن داراي نيّت باشي.»

نيّت خوب و براي خدا، به عمل ارزش مي‏دهد، و هر قدر كه نيّت خالص‏تر و جامع‏تر باشد، ارزش عمل بيشتر خواهد شد، و به عكس نيت ناصحيح و آلوده، و يا ريا آلود، عمل را ـ گرچه ظاهري نيك داشته باشد ـ تباه و فاقد ارزش مي‏كند، بر همين اساس رسول اكرم (ص) فرمود: «اِنَّما الاَعْمالُ بِالنِيّاتِ2؛ همانا كردارها بستگي به نيّت‏ها دارند.»

به طور كلي همه عبادت‏ها بدون نيّت باطل اند، و هرگاه نيّت عبادت، آميخته با ريا باشد آن عبادت، باطل خواهد بود. نيّت در نماز ركن اول آن است كه گرچه از روي فراموشي ترك گردد، نماز باطل است. كوتاه سخن آن كه «صدق نيّت» روح و قلب عبادت است، و با رفتن اين نيت، آن عبادت پيكري بي روح و بي خاصيت خواهدشد، چنان كه سعدي گويد:

براي اين كه به اهميّت نيّت از ديدگاه اسلام پي ببريم به نقل دو روايت اكتفا مي‏كنيم:

1ـ رسول اكرم (ص) فرمود: «يَحْشُرُالنّاسُ عَلي نِيّاتِهِم3؛ انسان‏ها در قيامت بر اساس نيّت‏هاي خود محشور مي‏شوند.»

2ـ امام صادق (ع) فرمود: «دوزخيان از اين رو جاودانه در دوزخند، كه نيت داشتند اگر در دنيا جاودان بمانند هميشه نافرماني خداكنند، و بهشتيان از اين رو در بهشت جاودان باشند كه نيت داشتند اگر در دنيا باقي بمانند هميشه اطاعت خدا كنند، پس اين دسته و آن دسته به خاطر نيّت خود، جاوداني شدند.»4

3ـ نيز فرمود: «بنده موءمن فقير مي‏گويد: پروردگارا به من مال و ثروت بده تا احسان و كارهاي نيك كنم، و چون خداوند صدق و راستي نيت او را بداند، براي او همان پاداش را مي‏نويسد، كه اگر انجام مي‏داد مي‏نوشت.» 5

4ـ پس از جنگ جمل، و پيروزي سپاه اميرموءمنان علي (ع) بر سپاه دشمن، شخصي از ياران آن حضرت به محضرش آمد و عرض كرد:

«اي كاش برادرم در اين جنگ حاضر بود و اين پيروزي‏ها را مي‏ديد و از پاداش اين جهاد بهره‏مند مي‏گرديد.»

حضرت علي (ع) به او فرمود: «آيا قصد و خواسته برادرت اين بود كه ما پيروز شويم؟» او عرض كرد: آري. فرمود: «فَقَدْ شَهِدْنا؛ بنابر اين او نيز در اين نبرد با ما بوده و شركت داشته است.» 6

5 ـ در جنگ احد يكي از مسلمانان به نام «قزمان» در سپاه اسلام در ركاب پيامبر (ص) با دشمنان مي‏جنگيد و بسيار عالي و شجاعانه نبرد مي‏كرد، به طوري كه شش يا هفت نفر از دشمن را كشت، وي در اين نبرد جراحات سنگيني برداشت. او را براي مداوا به منزل بردند، يكي از مسلمانان به محضر رسول خدا (ص) آمد و از شجاعت‏ها و جانبازي‏هاي «قُزْمان» سخن گفت و او را ستود، ولي پيامبر (ص) به جاي تمجيد از او فرمود: «او اهل دوزخ است». آن مسلمان خبرآورنده كه از راز موضوع اطلاع نداشت، از سخن پيامبر (ص) تعجب كرد.

«قزمان» در خانه خود بستري شد، بسياري تصور مي‏كردند او در بستر شهادت قرار گرفته و به زودي به فيض عظماي شهادت نايل مي‏شود. تا اين كه روزي جمعي از مسلمانان به خانه او آمده، پس از احوال پرسي به او گفتند: «مژده باد به تو! بهشت و رضوان خدا، چرا كه در راه خير در ميدان جنگ با دشمنان متحمّل آن همه زخم و رنج و زحمت شدي.»

«قزمان» كه تا آن وقت ماهيت خود را نشان نداده بود و نيّتش را آشكار نساخته بود، گفت: «براي چه مرا مژده مي‏دهيد، سوگند به خدا من براي حفاظت از ملت و قبيله‏ام با دشمن مي‏جنگيدم (نه براي خدا و دفاع از اسلام) و گرنه هرگز نمي‏جنگيدم.»

عجيب اين كه وقتي زخم‏هاي بدن او خوب نشد، كاسه صبرش لبريز گشت،

تيري به خود زد و خودكشي كرد. آن گاه مسلمانان راز سخن پيامبر (ص) را دريافتند كه فرموده بود: «قزمان اهل دوزخ است.» 7

اين حادثه عجيب به روشني نشان مي‏دهد كه اگر نيت، ناسالم باشد، گرچه انسان در ركاب پيامبر (ص) با دشمن بجنگد به حدي كه در ظاهر به شهادت برسد، اهل دوزخ خواهد بود.