كتاب شناسى حسبه - کتاب شناسی حسبه نسخه متنی

كتاب شناسى حسبه

باقر بيدهندي

واژه (حسبه) در اصطلاح اداري ـ اسلامي و در زبان حقوق دانان مسلمان به اداره اي گفته مي شود كه در ادوار خلافت اسلامي در جامعه و حكومت اسلامي دائر بوده و قرن ها نيز ادامه داشته و براي انجام صحيح امر به معروف و نهي از منكر در مراتب مختلف و به مفهوم وسيع آن ها به وجود آمده است. از برخي گزارش هاي تاريخي موجود استفاده مي شود كه منصب حسبت به عصر خود رسول اكرم(ص) و خلفاي پس از آن حضرت ارتباط پيدا مي كند كه آنان بدون واسطه, به ايفاي اين وظيفه پرداخته اند.1

بعدها حسبه به صورت سازماني پيچيده و سامان يافته و نهادي حكومتي درآمد و دولت فردي را به نام (محتسب) بر آن گمارد.2 وظيفه اصلي محتسب نظارت دقيق و مستمر بر اجراي مقررات مذهبي و منع از كارهاي ناروا و نظارت بر احوال و اعمال مردم و روابط عمومي افراد جامعه و رفاه حال و زندگي ايشان و اجراي صحيح امور حسبه بود.

وظايف اين اداره در زمان ما در بيشتر كشورها بين وزارت خانه هاي مختلف تقسيم شده و بخشي از آن نيز به قوه قضائيه تفويض شده است.

دانشوران در خصوص حسبه آثاري ارزنده خلق نموده اند و چگونگي اداره حسبه و فرق ميان حسبه و قضا و مظالم را شرح كرده و اختيارات محتسب و وظايف او را توضيح داده اند كه اين مقاله, عهده دار معرفي آنان است.

كتاب شناسي حاضر در سه بخش: كتاب هاي مستقل, كتاب هاي مشتمل و مقاله ها, به شماري از كتاب ها و مقاله هايي كه در باب حسبت و امر به معروف و نهي از منكر نگاشته شده اشاره دارد.

كتاب هاي مستقل

1ـ آداب الحسبة, ابي عبداللّه محمد بن أبي محمد سقطي مالقي, (قرن ششم هـ).

2ـ آئين شهرداري در قرن هفتم هجري, محمد بن احمد قُرَشي (ابن اخوه) ترجمه جعفر شعار, تهران, شركت انتشارات علمي و فرهنگي.

اين اثر, ترجمه كتاب (معالم القربة في احكام الحسبة) است و مشتمل بر هفتاد باب و هر باب در شرح و توصيف حسبتي نوشته شده است.

3ـ الاحتساب علي مرتكبي الرشوة, احمد الطويل.

4ـ الاحتساب علي مرتكبي الرشوة, احمد احمد عبداللّه.

5ـ الاحتساب في مجال المواصفات والمقاييس, احمد عبداللّه عيسي.

6ـ الاحتساب في دعوة الامام حسن البنا, بدر عبدالرزاق عبدالله الماص, كويت, مكتبة المنار الاسلامية, 1987م, 153ص.

7ـ الاحتساب وواقعة المعاصر, عبدالرحمن بن ابراهيم عبدالعزيز وهبي.

8 ـ الامر بالمعروف و النهي عن المنكر, حسين نوري همداني, تهران, سازمان تبليغات اسلامي, 1369ش.

9 ـ الامر بالمعروف والنهي عن المنكر, لجنه تأليف: مؤسسه البلاغ, تهران 1405هـ.

10ـ احكام الحسبة و ما يختص بالامام والمأموم وغيره من الأمور, عبداللّه بن محمد ابن أبي النجم (م656هـ), خطي است.

11ـ الاحكام السلطانية والولايات الدينية, ابي الحسن علي بن محمد بن حبيب ماوردي (364ـ450هـ). مطبعة مصطفي البابي حلبي, قاهره(1393هـ, 1973م).

در فصل بيستم آن از ديدگاه حقوقي و فقهي به حسبه پرداخته است.

12ـ اصل الحسبة بافريقية: تحليل كتاب (أحكام السوق) از يحيي بن عمر, حسن حسني.

13ـ امر به معروف و نهي از منكر از ديدگاه امام خميني, دفتر بيست و يكم, تبيان, 1377, 280ص, وزيري.

14ـ امر به معروف و نهي از منكر,محسن قرائتي, مركز فرهنگي درسهايي از قرآن, 1377ش, 327ص.

15ـ امر به معروف و نهي از منكر, حسين نوري, ترجمه محمدمحمدي اشتهاردي, قم, انتشارات دفتر تبليغات اسلامي, اسفند1371, چاپ سوم, 317ص, رقعي.

16ـ امر به معروف و نهي از منكر دو فريضه برتر در سيره معصومين عليهم السلام, سيدمحمود مدني بجستاني, ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر, نشر معروف, قم 1376, 144ص, رقعي.