نقش تاريخ در دانشهاى حوزوى

سيد عباس رضوى

در بين دانشهاى اسلامى كم تر دانشى بسان تاريخ قلمرو فراخ و پردامنه ايى داشته و توانسته است در جاى جاى انديشه و فرهنگ اسلامى كارگر افتد.

قرآن مهم ترين منبع دين ما راوى قصص و گزارشهاى تاريخى فراوان است و بخش درخور توجهى از آن را حكايت مردمان پيشين و داستانهاى پيامبران تشكيل مى دهد.1 قر آن همواره مردم را به سير و سفر در زمين و ديدن نشانه هاى گذشتگان فرا مى خواند.2

گفته هاى پيامبر(ص) و امامان(ع) آكنده از استفاده هاى تاريخى و تجربه هاى امتهاى گذشته است. تاريخ دراز و پرفراز و نشيب انسان در جاى جاى سخنان على(ع) در نهج البلاغه جلوه اى ويژه دارد. آن حضرت در خطبه ها نامه ها و سخنان كوتاه از مردمان پيش از خود سخن

مى گويد و مردم را تشويق مى كند كه تاريخ بياموزند و آن را به نسلهاى پس از خود بسپارند و خود در نامه اى به فرزندش امام حسن مجتبى(ع) تاريخ را از منابع دانش و دانسته هاى علمى خود مى شمرد و از جايگاه بلند آن براى وى سخن مى گويد.3

امام سجاد(ع) در اهميت يادگيرى سرگذشت جنگهاى پيامبر مى فرمايد:

(كنّا نعلم مغازى النبى(ص) كما نعلم السورة من القران.)4

ما همان گونه كه سوره اى از قرآن را فرا مى گيريم تاريخ نبردهاى پيامبر را نيز مى آموزيم.

ياران امامان(ع) نيز به بايستگى فراگيرى تاريخ توجه داشته و درباره گذشته بشر تاريخ اديان و فرق و سيرت پيامبر و امامان پژوهش مى كردند. ابان بن عثمان از شاگردان امام صادق(ع) از بزرگان شعر و ادب و تاريخ بود و شمار بسيارى از تاريخ شناسان آن روز در اين باره از وى كسب دانش كرده اند. نجاشى درباره وى مى نويسد:

(تاريخ دانانى چون ابوعبيده معمربن مثنى و محمد بن سلام از ابان بن عثمان كسب دانش كرده و در سرگذشت شاعران و انساب و ماجراهاى مهم تاريخى (ايام) از وى روايت فراوان دارند… او كتابى بزرگ درباره آغاز وحى جنگها در گذشتگان و خبرهاى مرتدان نوشته است.)5

عالمان بزرگ از جايگاه بلند تاريخ بى خبر نبوده و همه دست اندركاران دانش و انديشه اسلامى از فقهاء و مفسران و متكلمان و… هر يك به گونه اى با دانش تاريخ آشنايى داشته و از آن در شناسايى حقايق و ناشناخته ها سود جسته اند.

تاريخ از مباحث مهم و اساسى حوزه در سده چهارم بود و علماى نامور آن زمان در عرصه تحقيق مباحث تاريخى و شناخت تحليلى و ارائه درست تاريخ اسلام گامهاى بزرگى برداشتند. شيخ مفيد از نخستين كسانى است كه در روشن گرى درست تاريخ

اسلام كارى سترگ عرضه كرد و با نوشتن كتابهايى چون: (ارشاد) و (جمل) در شناخت درست زندگى ائمه(ع) و رخدادهاى تاريخى روزگار آنان و درشناساندن عقايد فرق اسلامى و اوضاع سياسى صدر اسلام و جنگ جمل گامهاى مثبتى برداشت.

سيد بن طاووس از دانشمندان تاريخ آشنا در سيرت پيشينيان كتابهاى بسيار گردآورده بود و از آن استفاده مى كرد. نوشته هاى او حكايت از استفاده هاى گوناگون و ارزنده او از اين دانش دارد.6