لطفا منتظر باشید ...
نصيحت ائمه مسلمين (1)
محمد سروش محلاتى
((نصيحت زمامداران )) در فرهنگ اجتماعى مسلمين سابقه اى طولانى دارد و دانشمندان فراوانى در ارائه شيوه حكومت دارى قلم زده اند ;مثل جاحظ در(( التاج )) و(( المحاسن و الاضداد )) و امام محمد غزالى در(( نصيحة الملوك )) و ابوبكر بن محمد طرطوشى در(( سراج الملوك )) و خواجه نظام الملك در(( سير الملوك يا سياست نامه )) و محقق سبزوارى در(( روضة الانوار .)) البته در اين گونه آثار معمولا به (( نصيحت به حمل شايع )) پرداخته شده است .و كم تر از(( نصيحت به حمل اولى )) بحثى به ميان آمده است .
اين مقاله، تلاش ناچيزى است در ارائه برخى از ابعاد(( نصيحت پيشوايان . )) و اگر چه اين عنوان در ابتدا موضوعى صرفا اخلاقى مىنمايد، داراى ابعاد وسيع حقوقى، سياسى، فقهى و تربيتى است و توجه به آن، در تلقى و برداشت از حكومت اسلامى بسيار موثر است .
در اين جا، پس از مرور روايات(( النصيحة لائمة المسلمين)) ، به عناوين زير پرداخته ايم :
ـ مفهوم نصيحت، ضرورت و اهميت نصيحت پيشوايان، نصيحت پيشوايان، حق امت، آزادى انتقاد در نظام اسلامى، زمينه هاى شكوفايى نصيحت در جامعه اسلامى، نصيحت و مسئوليت حاكم اسلامى، شعاع نقد و مرز انتقاد، قانون اساسى و مسئله نصيحت و نظارت .
روشن است كه اداى حق اين عناوين، مجال واسعى مىطلبد، در حالى كه بناى اين مقاله بر اختصار و اشاره است .اميد است كه در فرصت ديگرى تتمه يادداشت ها گردآورى و با توجه به انظار انديشمندان، ابعاد گوناگون موضوع وسيع تر مورد مطالعه قرار گيرد .
گذرى بر روايات
(( النصيحة لائمة المسلمين )) يك تعبير ريشه دار، و پرسابقه است كه در روايات متعددى به چشم مىخورد .سرچشمه اين عنوان پيامبر اكرم(ص )است كه در حجة الوداع، ضمن سخنرانى در مسجد خيف، آن را مطرح فرمودند، و پس از آن ، در بيانات ائمه : به عنوان يكى از مسئوليت هاى امت اسلامى مورد تاءكيد قرار گرفت .
محدثان پرتلاش شيعه، د رجوامع روايى ، فصلى را به اين عنوان اختصاص داده اند : ثقة الاسلام كلينى در كتاب الحجة از(( كافى )) ، اين باب را گشوده است(( :باب ما امر النبى(ص )بالنصيحة لائمة المسلمين، و اللزوم لجماعتهم ، و من هم)) (2 )
محدث كاشانى در ابواب (وجوب الحجة و معرفته) از(( وافى )) ، بابى را به اين عنوان اختصاص داده است(( :باب وجوب النصيحة لهم و اللزوم لجماعتهم)) (.3 )
هم چنين علامه مجلسى در كتاب الامامة از(( بحار الانوار )) ، اين باب را قرار داده است : باب ما امر به النبى(ص ) من النصيحة لائمة المسلمين و اللزوم لجماعتهم)) 4(( )) .
به علاوه در كتاب هاى روايى ديگر، اين روايات به صورت پراكنده نقل شده، در اين جا به نقل پاره اى از آن ها مىپردازيم :
1 ـ... عن ابى عبدالله(ع ) :ان رسول الله(ص )خطب الناس فى مسجد الخيف فقال ...:
ثلاث لا يغل عليه من قلب امرى مسلم : اخلاص العمل لله، و النصيحة لائمة المسلمين و اللزوم لجماعتهم(5 ) سه خصلت است كه دل هيچ فرد مسلمانى با آن خيانت نكند :خالص كردن عمل براى خدا، خيرخواهى پيشوايان مسلمين و همراه بودن با جماعت .)) .
2 ـ... عن ابى جعفر(ع : ) قال : قال رسول الله(ص): ما نظر الله عزوجل الى ولى له يجهد نفسه بالطاعة لامامه و النصيحة الا كان معنا فى الرفيق الاعلى(.6 )
