رساله حاضر - شرحی برحدیث الدنیا مزرعة الآخرة نسخه متنی

رساله حاضر

شهيد در اين رساله كوتاه به شرح حديث مشهور نبوي «الدنيا مزرعة الآخرة» پرداخته و با بياني رسا و برداشت‏هايي زيبا، با تشبيه جان انسان به زمين مزروعي، راه خودسازي، تربيت نفس، تحصيل كمالات معنوي و چه‏گونگي اميدواري به رحمت پروردگار و راه تقرّب را توضيح مي‏دهد و در پايان، بخشي از ادعيه و آداب نماز را به عنوان نمونه‏اي از بذر عبادات، متذكر مي‏گردد.

متن اين رساله، پيش از اين در مجله تراثنا، شماره 17 ، ص 218 ـ 229 و ضميمه سفينة‏النجاة اثر شيخ الاسلام مولي محمّد طاهر قمي ص 149 ـ 158 منتشر شده و در آينده در مجموعه «رسائل الشهيد الثاني» ج 2، ـ با مقابله با چند نسخه خطي و تصحيح ـ در مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ و منتشر خواهد شد.

ترجمه رساله شرح حديث «الدنيا مزرعة الآخرة»

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدللّه حقَّ حمده، والصلاة علي محمد نبيه و عبده و علي آله و صحبه و جنده والتابعين لهم بإحسان من بعده و سلّم تسليما.

شيعه و سنّي در جوامع روايي از پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ضمن رساترين پندهاي بيدارگر روايت كرده‏اند: «الدنيا مزرعة الآخرة»4 از اين رو، به ديده عبرت نگريستم و از روي بصيرت‏جويي انديشيدم و بدين نتيجه رسيدم كه «مزرعه» نيازمند است به بذري اصلاح شده، صاف از شائبه آميختگي با زوايد، پاك از آميزه با هر چه موجب نابودي و ويراني است؛ بذري كه متناسب و به جا و به هنگام باشد. پيشاپيش بايد، هم شرايط فراهم و هم موانع دفع شود و هم‏چنان تا دورانِ درو، اين شرايط رعايت شود كه اگر به يكي از آن‏ها خللي وارد شد، زراعت، فاسد مي‏گردد.

بديهي است تنها كِشتِ اين دنيا براي آخرت، كردار شايسته و دادوستدِ سودمند است و فصل آن، تمام عمرماست و حاصل حبوبات و غلات آن، بهشت جاويداني است كه ميوه‏هايش از هر عيب و آفتي، پاك، و آن جا از مشكل و ناگواري، همّ و غم و سرما و گرما مبرّاست، بهشت، سراسر شادماني است بي‏غم، جاوداني است بي‏فنا و لذّت بي‏درد، غناي بي‏فقر، كمالِ بي‏كمبود، عزّت بي‏ذلّت و در يك سخن: هر خواستني كه انسان بهشتي اراده كند و هر خوبي كه به ذهنش رسد، آن جا مهيّاست و هر چه از آن بيزار و گريزان باشد، آن جا نيست.

و از آن جا كه بذر اين زراعت، معارف و طاعات و كشتزارش دلِ انسان است و برنامه‏هاي عبادي آدمي، شخم و آماده‏سازي زمين براي كشت و آبياري است، آن دلي كه غرق در محبت و ميل دنياست، شوره‏زاري است كه به علّت آميختگي با نمك، قابل كشت و شايسته رستن نيست. قيامت، فصل درو است. نه خرمني، بي‏كشت به دست آيد و نه كِشتي، بي‏بذر، و چنان كه بذر، در شوره‏زار نرويد، ايمان و عمل، با دل آلوده، اخلاق نكوهيده و خُبث سريره، سودي نبخشد.

[ سه گونه اميد به احسان خدا]

براي خردمند ـ كه اميد به پاداش الهي در آخرت دارد ـ شايسته است كه اميدواريش به اجر و ثواب خدا در آخرت را، با اميد كشاورز مقايسه كند؛ زيرا به همين معناست كه پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله دنيا را مزرعه آخرت معرفي كرد. واقعا هر كه زمين حاصل‏خيزي مهيا كند و بذر نگنديده و كرم نخورده و مناسب در آن بپاشد و با آب شيرين سيراب و نيازمندي‏هايش را به موقع برطرف كند، آن‏گاه علف هرزه‏ها و خار و خاشاك‏ها را از زمين برچيند، و آن گاه اميدوار لطف الهي باشد كه آن را تا هنگام درو از آفات و بليات حفظ كند، اميدواريش كاملاً به جا و مناسب است. و مي‏توان آن را «رجا و اميد» ناميد، و در اين صورت از آن زراعت، گمان دستيابي به مقصد مي‏رود و از آن بذر، اميد محصول.

اما اگر كسي بذر را با تأخير بكارد، يا در فراهم آوردن برخي اسباب و مقدمات كوتاهي كند و با اين حال منتظر ثمره و محصول سالم باشد، او را نيز مي‏توان از اميدواران شمرد، ولي بي‏گمان محصولاتش به اندازه محصولات شخص پيشين نخواهد بود.

و اينك شخص سومي را فرض كنيد كه بذري شايسته تهيه نكرده يا آن را در شوره‏زار مي‏كارد يا زمينش چون چمن‏زار پر از گياه باشد، با اين حال در انتظار درو و برداشت محصول به سر برد. انتظار چنين كسي احمقانه است و اميدش كاذبانه، چنين است حال عبد در مسايل معنوي؛ يعني اگر در آغاز عمر، بذرِ معارف و اعمال صالح را به هنگام، در زمينِ جانش بپاشد و هماره به وسيله طاعات، آبياريش كند و در پاك‏سازي دل و تهذيب نفس ـ از خار و خاشاك صفات رذيله و اخلاق رديّه كه مانع رشد بذرهاي فضيلت مي‏شوند ـ كوشا باشد و با اين همه، جهت حفظ و رشد فضايل و ثبات قدم تا وقت برداشت بهره‏ها از خرمن دل، چشم به فضل الهي بدوزد، چنين انتظاري ستوده و هم‏طراز درجه سابقين5 و در شمار پيشگامان است.