طرح کتاب‏شناسی جهانیِ ترجمه‏های قرآن کریم در سه مرحله نسخه متنی

تحقيق درباره كتاب شناسي جهاني ترجمه هاي قرآن كريم طرحي است علمي كه مركز تحقيقات تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامي (ارسيكا)1 در استانبول، وابسته به سازمان كنفرانس اسلامي، متولّي انجام آن است. سر ويراستار اين كتاب آقاي دكتر اكمل الدين احسان اوغلي است كه خود مدير مركزِ تحقيقات مذكور نيز هست. تدوين اين كتاب شناسي در سه مرحله طرح ريزي شده است:

در مرحله نخست، كه از سال 1980 آغاز شد و شش سال به طول انجاميد، ترجمه هاي چاپي قرآن كريم از سال 1515 تا 1980 فهرست نويسي و با مشخصات كتاب شناختي معرفي شدند. اين كتاب در سال 1986 با عنوان الببليوغرافيا العالمية لترجمات معاني القرآن الكريم (الترجمات المطبوعة: 1515 ـ 1980)2 به چاپ رسيد، كه مدتي بعد به فارسي نيز برگردانده شد.3 همچنين معرفي گزارش گونه اي از آن در مجله مترجم آمده است.4 در اين كتاب فهرست 551 ترجمه كامل (كه در چاپ هاي مختلف به رقم 1380 مي رسد) و 883 ترجمه گزيده از سور مختلف قرآن (كه در چاپ هاي مختلف به رقم 1292 مي رسد) از 65 زبان، بر روي هم 2672 ترجمه، گردآوري شده است.5

مرحله دوم در طرح كتاب شناسي جهاني ترجمه هاي قرآن، مربوط به گردآوري و فهرست ترجمه هاي مخطوط است. اين مرحله پس از انتشار بخش اولِ كتاب شناسي در 1986 آغاز شده است و قرار است كه در آينده به علاقه مندان و مشتاقان عرضه شود. در اين بخش تا كنون از 28 زبان در 37 كشور، نزديك به 325 ترجمه مخطوط گردآوري شده كه تنها در 25 موردِ آن، مترجم نامعلوم است. مركز نامبرده همچنان در حال مكاتبه و ارتباط با برخي از كتابخانه ها و مراكز فرهنگي جهان است تا اطلاعات كتاب شناختي خود را درباره ترجمه هاي خطي قرآن كريم كامل تر كند.

در مرحله سوم، ترجمه هاي شفاهي قرآن گردآوري و معرفي مي شوند. هدف از اين مرحله، كه مدتي از آغاز آن مي گذرد، آن است كه ترجمه هايي از قرآن كريم را بازشناسي كنند كه هيچ مترجمي آن را مكتوب نكرده است، بلكه به گونه شفاهي در پاره اي مناطق و به برخي زبان هاي محلي رواج دارد. بنا به گفته دكتر اكمل الدين احسان اوغلي، تا كنون وجود چنين ترجمه هايي در هند و افريقا معلوم شده و در مراحل نخست، ترجمه هاي شفاهي به زبان هاي ولوف (wolof يا به تلفظ محلي ouolof) در سنگال و گامبيا، سونگهاي (soghai يا به تلفظ محلي sorhai, soghay)، تاماشك (tamashaq) در مالي و نيجريه، و برخي زبان هاي محلي نيجر، شناسايي و ثبت شده اند.6 مدير مركز تحقيقات تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامي و سر ويراستار كتاب شناسي جهاني قرآن كريم در مصاحبه خود با روزنامه عكاظ اظهار اميدواري كرده است كه دو مرحله باقي مانده از طرح سه مرحله اي مذكور در آينده به پايان رسد و نتايج كار و تحقيق مركز به زودي منتشر شود.7