براهين عقلي كه بر اثبات لزوم معاد و جهان آخرت اقامه گرديد، دو گونهاند:
1. برخي از آنها عقلي صرف ميباشند، يعني، هر دو مقدمه آنها عقلي است، مانند برهانهاي اول تا سوم .
2. برخي از آنها عقلي محض نبوده و يكي از مقدمات آنها نقلي و شرعي است، مانند برهانهاي چهارم و پنجم كه صغراي آن (موعود بودن قيامت) نقلي است، هر چند كبراي آن (لزوم وفا نمودن به وعده) از بديهيات عقل ميباشد.
با توجه به مطلب ياد شده، يادآور ميشويم كه از براهين قسم اول (عقلي محض) معاد جسماني به دست نميآيد، ليكن از براهين قسم دوم ميتوان معاد جسماني را نيز اثبات كرد؛ زيرا بخشي از پاداشهاي اخروي جزئي و حسي است و تحقق آنها متوقف بر معاد جسماني ميباشد.
محقق لاهيجي(ره) در اينباره چنين گفته است:
«بايد دانست كه آن چه گفتيم در وجوب معاد دلالت كند بر وجوب معاد جسماني، بنابر آنكه ثواب و عقاب موعود، ثواب و عقاب جسماني است، و ايصال ثواب و عقاب جسماني لامحاله موقوف است به اعاده بدن، به سبب آنكه بيواسطه بدن، قبول ذلت و الم جسماني نتوان كرد».[10]
از آنجا كه اين برهان عقلي محض نبوده و مبتني بر يك اصل نقلي و مستفاد از وحي ميباشد، كساني چون ابن سينا گفتهاند: «اثبات معاد جسماني جز از طريق وحي و شريعت قابل اثبات نيست؛ ولي از آنجا كه اصل شريعت به دليل عقلي اثبات شده است، اثبات معاد جسماني بر پايه وحي و شريعت، صحيح و استوار بوده و هيچگونه مناقشه عقلي ندارد».[11]