ام حسبتم اءن تدخلوا الجنة و لما ياءتكم مثل الذين خلو من قبلكم مستهم الباءساء و الضراء و زلزلوا حتى يقول الرسول و الذين آمنوا معه متى نصر الله الا ان نصر الله قريب . (بقره /214)
آيا گمان كرديد داخل بهشت مى شويد، بى آن كه حوادثى همچون حوادث گذشتگان به شما برسد، گرفتاريها و ناراحتيها به آنها رسيد، و آنچنان ناراحت شدند كه پيامبر و افرادى كه به او ايمان آورده بودند گفتند: پس يارى خدا كى خواهد رسيد، آگاه باشيد يارى خدا نزديك است ).
در آيه ياد شده مفرداتى نياز به تبيين دارند و آنها عبارتند از:
1. الباءساء.
2. الضراء.
3. زلزلوا.
دو واژه نخست در مورد فشار بكار مى روند، فشارى كه انسان را از خارج و داخل تهديد كند چيزى كه هست هرگاه عامل خارجى ، مايه فشار باشد در آنجا (باءساء) بكار مى برند مثل اين كه فردى ثروت خود را از دست بدهد، موقعيت اجتماعى او پايين آيد، يا با مرگ فرزندان روبرو شود و غيره .
در حالى كه (ضراء) در موردى بكار مى رود كه عامل درونى وجود انسان را نشانه بگيرد مانند بيمارى ، مجروح شدن و غيره .
گاهى مى گويند: فرق اين دو واژه به صورت ديگر است .
(باءساء) فقدان نعمت در مقابل (نعماء) است .
(ضراء) غمگينى در مقابل (سراء) به معنى شادابى است .
و در هر حال در دو لفظ حاكى از مصيبت هاى سنگين بارى كه بر انسان متوجه مى شود.
ناصر خسرو مى گويد:
سعدى مى گويد:
و اما (زلزلة ) كه جمع آن (زلزال ) است به معنى تكان و حركت مى باشد و مقصود از آن در اينجا تكان روحى است كه به انسان در مواردى دست مى دهد و كنترل خود را از دست مى دهد.
تا اينجا با تفسير سه واژه آشنا شديم .
همين طور كه در گذشته يادآور شديم مثل هاى قرآن به معنى تمثيل و تشبيه است و در آيه مورد بحث : وضع مسلمانان صدر اسلام در پيكارهاى خود با مشركان و كافران ، به وضع افراد با ايمان در امت هاى پيشين ، تشبيه شده است بنابراين بايد دو گروه كه به عنوان مشبه به و مشبه مطرح مى شوند به دست آوريم .
اينك بيان هر دو:
آيات قرآن حاكى است كه امت هاى پيشين به رهبرى پيامبران خود در پيكار با مشركان دچار فشارهايى از داخل و خارج مى شدند. و يا با فقدان نعمت و حكومت پريشانى روبرو مى گشتند و سرانجام در برابر اين مشكلات مقاومت و پايمردى نشان مى دادند. اصولا قرآن مجيد صابران را در سختى ها و پريشانى ها را چنين ستايش مى كند:
و الصابرين فى الباءساء و الضراء و حين الباءس اءولئك الذين صدقوا و اءولئك هم المتقون .(100)
(آنان كه در برابر محروميت ها و بيمارى ها و در ميدان جنگ استقامت به خرج مى دهند آنها كسانى هستند كه راست مى گويند، و اينها هستند پرهيزكاران ).
اين آيه هر چند در شان مومنان صدر رسالت و پس از آن نازل گرديده ولى مضمون آن جنبه همگانى دارد، حتى مومنان پيش از عهد رسالت را نيز كه در سختيها، استقامت از خود نشان داده اند در برمى گيرد.
و در هر حال آيه حاكى است كه در امت هاى پيشين ، مردان با ايمانى با پايمردى هرچه تمامتر در ميدان نبرد استقامت به خرج مى دادند و گاهى فشار به حدى مى رسيد كه نفسها به تنگ افتاده تا آنجا كه پيامبر و افراد با ايمان به عنوان دعا و درخواست كمك غيبى مى گفتند (متى نصر الله ): يارى خدا كى به ما مى رسد).
البته اين جمله همان طور كه گفتيم جنبه دعايى و درخواستى دارد، و در حقيقت درخواست كمك است و هرگز به اين معنى نيست كه از نظر آنان در رسيدن كمك هاى غيبى تاخير رخ داده بود و گوياى اين حقيقت هستند، زيرا چنين سخنى نه در شان افراد با ايمان است و نه در شان پيامبران بزرگ .
تا اينجا با مشبه به آشنا شديم .