492 . امام على عليه‏السلام ـ در ديوان منسوب به ايشان ـ :

برادر راستين تو كسى است كه در كنار تو مى‏كوشد/

و به خود ، زيان مى‏زند تا به تو سودى رساند .

و چون ديد كه مسئله‏اى تو را از هم گسيخته است/

خود را پراكنده خاطر مى‏كند ، تا تو را جمعيّت خاطر ببخشد .

493 . كنزالفوائد : نقل شده كه امام صادق عليه‏السلام اين دو بيت را بارها براى مَثَل زدن مى‏خواند :

* برادرت كسى است كه چون به عمد با شمشير به سراغ او بروى

* تا او را از پاى در آورى ، بازْ در دوستى خود ، كوتاهى نمى‏كند و فريبت نمى‏دهد.

* و چون او را به مرگ فرا بخوانى

* از سرِ دوستى و براى حفظ تو ، جواب رد به تو ندهد.

5 / 10

كامل‏ترينِ برادران

494 . امام على عليه‏السلام : در گذشته مرا برادرى خدايى بود كه كوچكى دنيا در چشمش، او را در چشم من بزرگ مى‏داشت . مغلوب شكمش نبود. پس آنچه را نمى‏يافت ، آرزو نمى‏كرد و اگر مى‏يافت ، از حد نمى‏گذراند . بيشتر روزگارش را خاموش بود؛ ليكن اگر سخن مى‏گفت ، بر گويندگان پيشى مى‏گرفت و تشنگى پرسندگان را فرو مى‏نشاند . به ظاهر ، ناتوان مى‏نمود ؛ ليكن به هنگام كوشش ، چون شير بيشه و مار زهرآگينِ بيابان بود. جز در حضور قاضى، حجّت‏آورى نمى‏كرد و كسى را به سبب كارى كه در مثل آن ، پوزش مى‏آورند ، سرزنش نمى‏كرد تا عذرش را بشنود . از هيچ دردى شِكوه نمى‏كرد ، مگر پس از بهبودش. آنچه را مى‏گفت، انجام مى‏داد و آنچه را انجام نمى‏داد ، نمى‏گفت . اگر در گفتارْ مغلوب مى‏شد ، در خاموشى مغلوب نمى‏گشت . بر شنيدن ، حريص‏تر از گفتن بود. ¹ اگر با دو

مسئله روياروى مى‏شد ، مى‏نگريست كه كدام يك به هواى نفسْ ، نزديك‏تر است و با آن ، مخالفت مى‏كرد . پس اين خوى‏ها را به چنگ آوريد و پايبند آنها باشيد و در كسب آنها با يكديگر رقابت كنيد . اگر هم نتوانستيد همه آنها را كسب كنيد ، بدانيد كه به دست آوردن اندك ، بهتر از رها كردن بسيار است .

در تحف العقول : 234 ، همين سخن به امام حسن عليه‏السلامنسبت داده شده است ، امّا با اين تعبير : «هرگاه در محضر عالمان قرار مى‏گرفت ، بر شنيدن ، حريص‏تر از گفتن بود» .