مقدمه، ص 10

خداوند پى به او مى‏برند و معرفت دسته دوم همانند برهان معرفت نفس است‏

«من عرف نفسه فقد عرف ربّه»

كه با استمداد از آيات انفسى پروردگار خويش را مى‏شناسند و آگاهى دسته سوم همانند برهان حدوث يا حركت يا امكان و مانند آنست كه با استدلال از نشانه‏هاى بيرونى و آيات آفاتى، خداوند خود را مى‏شناسند.

شناخت قرآن

‏

كامل‏ترين شناخت قرآن، همانا معرفت عميقانه طبقه اول است كه نه تنها به تمام معارف آن آشنايى كامل دارند، چنان كه حضرت امام صادق عليه السّلام فرمود:

«قد ولدنى رسول اللَّه صلى الله عليه وآله و انا اعلم كتاب اللَّه و فيه بدء الخلق و ما هو كائن الى يوم القيامة و فيه خبر السماء و خبر الارض و خبر الجنة و خبر النار و خبر ما كان و خبر ما هو كائن، اعلم ذلك كانّما انظر الى كفّى انّ اللَّه يقول فيه تبيان كل شى‏ء» «1».

بلكه در مرحله عقل قرآن معقول و در مرتبه مثال قرآن متمثل و در مرتبه طبيعت قرآن ناطق مى‏باشند، چنان كه حضرت أمير المؤمنين عليه السّلام فرمود:

«... و النور المقتدى به ذلك القرآن فاستنطقوه و لن ينطق و لكن أخركم عنه الا انّ فيه علم ما يأتى و الحديث عن الماضى و دوائكم و نظم ما بينكم»«2» و اين بدان علت است كه حقيقت ولايت و حقيقت قرآن گرچه مفهوما از يكديگر جدا مى‏باشند ولى از لحاظ مصداق و همچنين حيثيّت صدق، مساوق و متحدند از اين جهت مى‏توان ادعا كرد كه:

«لا يبلغ احد كنه معنى حقيقة تفسير كتاب اللَّه تعالى و تاويله الّا نبيّه صلى الله عليه وآله و اوصيائه عليهم السلام»«3» و زمينه رسيدن به اين مقام منيع عشق به معارف قرآن و شوق به مطالب آنست كه بر اثر عشق هر چه شناخته شد حفظ مى‏شود و از صحنه دل رحلت نمى‏كند و در اثر شوق هر چه شناخته نشد با پرسش روشن مى‏گردد كه أمير المؤمنين عليه السّلام فرمود:

«و اللَّه ما نزلت آية الّا و قد علمت فيما نزلت و أين نزلت أ بليل نزلت أم بنهار نزلت في سهل أو جبل إنّ ربّى وهب لي قلبا عقولا و لسانا سئولا» «4» و امامان معصوم عليهم السلام گرچه ممكن است در بعضى از مظاهر با

(1) بحار ط بيروت ج 89 ص 98 و 101.

(2) نهج البلاغه صبحى صالح ص 223.

(3) بحار ط بيروت ج 89 ص 88 و 89 و ج 90 ص 9.

(4) بحار ط بيروت ج 89 ص 93 و 97.