درك كنند، عامه مردم خدا را از همين طريق آفاقى مى‏شناسند، قرآن كريم و سنت رسول اللَّه (ص) و همچنين سيره طاهره آن جناب و اهل بيت اطهارش اين طريقه را پذيرفته و ايمان كسى را كه ايمانش را از ناحيه سير آفاقى كسب كرده قبول نموده، و عامه را در پيمودن اين طريق تخطئه نكرده است، و اين نظر و سير، نظرى است شايع در بين متشرعه مؤمنين، پس طريقه سير آفاقى و انفسى هر دو نافع‏اند، ليكن دومى نفعش تمام‏تر و بيشتر است.

رواياتى در باره معرفت نفس، و خدا شناسى از راه خود شناسى‏

و در كتاب الدرر و الغرر از على (ع) روايت شده است كه فرمود: عارف كسى است كه نفس خود را بشناسد و او را آزاد سازد، و از هر چيزى كه دورش مى‏كند منزهش بدارد «1».

مؤلف: يعنى از اسيرى هواى نفس و بندگى شهوات آزادش كند.

و نيز در كتاب مزبور از آن جناب روايت شده كه فرمود: بزرگترين جهل‏ها و جهل انسان است به نفس خويش «2».

و نيز فرمود: بزرگترين حكمت‏ها براى انسان نفس خود را شناختن است «3».

و نيز فرمود: از مردم هر كس كه بيشتر نفس خود را مى‏شناسد او از پروردگار ترسنده‏تر است «4».

مؤلف: جهتش اين است كه چنين كسى به خداى خود بيشتر عالم و عارف است كما اينكه خداى سبحان فرمود:" إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ «5»- از بندگان، تنها علما از خداى مى‏ترسند".

و نيز در كتاب مذكور از آن حضرت روايت مى‏كند كه فرمود: بهترين عقل انسان خودشناسى اوست. بنا بر اين كسى كه خود را شناخت خردمندى يافت، و كسى كه نادان به نفس خود بود گمراه شد «6».

و نيز در كتاب مزبور از آن حضرت روايت مى‏كند كه فرمود: در شگفتم از كسى كه براى گمشده خود جار ميزند، و از اين و آن مى‏پرسد، در حالى كه خودش را گم كرده و در پى يافتن خود نيست «7».

و نيز فرمود: در شگفتم از كسى كه خود را نشناخته چگونه مى‏تواند پروردگار خود را

(1) غرر الحكم خوانسارى ج 2 ص 48.

(2، 3، 4) متن غرر الحكم ج 2 ص 88- 91.

(5) سوره فاطر آيه 28.

(6، 7) غرر الحكم خوانسارى ج 2 ص 442.