پيشانى و پهلوى صاحبانشان داغ مىشود.
خلاصه اينكه آيات در اين باره بسيار و روايات از حد شمار بيرون است.
2- آيا حشر حيوانات شبيه حشر انسان است، و آنها هم مبعوث شده، و اعمالشان حاضر گشته و بر طبق آن پاداش و يا كيفر مىبينند؟
جواب: آرى معناى حشر همين است، زيرا حشر به معناى جمع كردن افراد و آنها را از جاى كندن و به سوى كارى بسيج دادن است.
3- آيا امثال آسمانها و زمين و آفتاب و ماه و سنگها و غير آن نيز حشر دارند؟
جواب: قرآن كريم در خصوص اينگونه موجودات تعبير به" حشر" نفرموده، و ليكن چنين فرموده است:" يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ" «1» و نيز فرموده:" وَ الْأَرْضُ جَمِيعاً قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ" «2» و نيز فرموده:
" وَ جُمِعَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ" «3» و نيز فرموده:" إِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَها وارِدُونَ، لَوْ كانَ هؤُلاءِ آلِهَةً ما وَرَدُوها" «4» علاوه بر اينكه از آيه شريفه" إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فِيما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ" «5» و آيه" ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ" «6» و همچنين از آيات ديگرى استفاده مىشود كه: تنها ملاك حشر مساله فصل خصومت در بين آنان و احقاق حق است كه در آن اختلاف دارند.
و مرجع همه اين آيات به دو كلمه است، و آن انعام نيكوكار و انتقام از ظالم است، هم چنان كه در آيه" إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ مُنْتَقِمُونَ" «7» و آيه
(1) روزى كه آسمان و زمين به آسمان و زمين ديگرى تبديل و همه براى خداى واحد قهار ظاهر مىشوند. سوره ابراهيم آيه 48 (2) و در روز قيامت زمين همهاش در قبضه قدرت او و آسمانها پيچيده در دست او است. سوره زمر آيه 67 (3) زمانى كه مهر و ماه جمع مىشود. سوره قيامت آيه 9 (4) به درستى كه شما و آن خدايانى كه به غير پروردگار مىپرستيديد همه آتشگيره جهنميد و همه در آينده در آن آتشيد، اگر اين خدايان راستى خدا بودند در آتش نمىشدند. سوره انبيا آيه 99 (5) به درستى كه پروردگارت در روز قيامت در ميان آنان و راجع به آنچه كه در آن اختلاف مىكردند حكم خواهد كرد. سوره سجده آيه 25 (6) پس از آن بازگشت همه شما بسوى من است، و من در بين شما و در آنچه كه بر سر آن اختلاف مىكرديد حكم خواهم كرد. سوره آل عمران آيه 55 (7) به درستى كه ما از مجرمين انتقام خواهيم گرفت. سوره سجده آيه 22