" فَإِنْ شَهِدُوا فَلا تَشْهَدْ مَعَهُمْ" و معنايش اين است كه اگر تو هم با آنان شهادت دهى شهادتت پيروى از اهواء ايشان است، هم چنان كه شهادت خود آنان پيروى اهواء است و چگونه نباشد؟ و حال آنكه ايشان مردمى هستند كه آيات باهره خداى را تكذيب نموده، به آخرت ايمان نياوردند، و غير خدا را كه همان بتهايشان باشد معادل و برابر خدا قرار دادند، و كسى با كمال بيان و روشنى برهان به چنين انحرافى جرأت نمىكند مگر آنان كه اهواء خود را پيروى نمايند.
در مجمع البيان در ذيل جمله:" فَما كانَ لِشُرَكائِهِمْ فَلا يَصِلُ إِلَى اللَّهِ" از ابن عباس و قتاده نقل كرده كه مشركين وقتى آنچه به بتها داده بودند با آنچه به خدا داده بودند خلط مىشد آن را به بتها برمىگردانيدند و اگر مال خدا به مال بتها خلط مىشد رد نمىكردند و مىگفتند خدا غنىتر است. و همچنين اگر آبى كه از آن زراعت خدا بود بند خود را شكسته به زراعت بتها سرازير مىشد آن را نمىبستند و اگر آب زراعت بتها به زراعت خدا سرازير مىشد آن را مىبستند و مىگفتند خدا غنىتر است. و سپس فرموده: در روايات ائمه ما (ع) نيز اين معنا وارد است. «1»
و در تفسير قمى در ذيل جمله" وَ كَذلِكَ زَيَّنَ لِكَثِيرٍ مِنَ الْمُشْرِكِينَ" از معصوم (ع) نقل شده كه فرمود: معنايش اين است كه اسلاف و نياكان مشركين فرزندكشى را در نظر آنان زينت دادند «2».
و نيز در ذيل جمله" وَ قالُوا هذِهِ أَنْعامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ" آمده كه فرمود:" حجر" به معناى تحريم شده است «3».
و در همان كتاب در ذيل جمله" وَ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ" نقل شده كه فرمود مقصود از" جنات" بستانها است «4».
و در ذيل جمله" وَ آتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ" گفته است: احمد بن ادريس از احمد بن محمد از على بن حكم از ابان بن عثمان
(1) مجمع البيان ج 4 ص 370 (2 و 3) تفسير قمى ج 1 ص 217 (4) تفسير قمى ج 1 ص 218