كه همان شيطانهايند، هم چنان كه در آيه" إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كانُوا إِخْوانَ الشَّياطِينِ" «1» چنين تعبيرى بكار رفته، و كلمه" يقصرون" به معناى كوتاه آمدن و اطاعت نهى است.
و معناى آيه اين است كه: كسانى كه تقوى پيشه خود كردهاند حالشان نسبت به تذكر و ابصار چنين است، اما مشركين در همين حال كه مردم با تقوى آن طورند اينان گرفتار برادران جنى خود هستند كه همواره ايشان را به سوى كژى و گمراهى مىكشانند و در اين راه كمكشان مىكنند، و يك لحظه از كشاندن و يارى كردن آنان كوتاه نمىآيند. و يا معنايش اين است كه:
خود مشركين از شرك كوتاه نمىآيند و از گمراهى دست بر نمىدارند.
" وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآيَةٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَيْتَها ..."
" اجتباء" از باب افتعال از" جباية" و به معناى جمع آورى كردن است، و اينكه گفتند:" چرا جمع آورى نكردى آن را" كلامى است از ايشان كه به منظور تهكم و سخريه گفتهاند و معنايش بطورى كه از سياق بر مىآيد اين است كه: تو وقتى آيههاى قرآن را برايشان بخوانى تكذيبت مىكنند، و اگر آيهاى برايشان نبرى و يا دير كنى مىگويند چرا نرفتى از اين حرفهايى كه اسمش را آيه گذاشتهاى از اين طرف و آن طرف جمع آورى كنى و براى ما بياورى؟" قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما يُوحى إِلَيَّ مِنْ رَبِّي" بگو: من از خود چيزى ندارم، تنها گوش به فرمان دستوراتى هستم كه پروردگارم به من وحى مىفرستد،" هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ" و اين قرآن بصيرتهايى است از ناحيه پروردگار شما، او مىخواهد شما را به وسيله آن بينا و روشن كند" وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ".
" وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ"" انصات" سكوت توأم با استماع است، و بعضى گفتهاند: به معناى استماع با سكوت است، و معناى" أنصت الحديث و انصت للحديث" اين است كه به حديث گوش مىداد در حالى كه سكوت كرده بود، و" انصته غيره" يعنى ديگرى به سخن او گوش داد و" انصت الرجل" يعنى ساكت شد، پس معناى جمله مورد بحث اين شد كه: گوش فرا دهيد به قرآن و ساكت شويد. هر چند گفتهاند اين آيه در باره نماز جماعت و گوش دادن به قرائت امام جماعت است و ليكن بحسب دلالت عام است.
وَ اذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خِيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ ..."
ذكر و ياد پروردگار را بدو قسم تقسيم كرده، يكى توى دل و يكى به زبان و آهسته،
(1) اسراف كنندگان برادران شيطانهايند. سوره اسرى آيه 27