صفحه‌ى 24
ايشان بوده، تا بدين وسيله مسلمانان افراد خود را زياد يافته دلهايشان محكم شود و در مقابل دلهاى مشركين مرعوب گردد"- و به زودى گفتارى در اين باره خواهد آمد- و اينكه فرمود:" وَ مَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ" بيان انحصار حقيقت يارى در خداى تعالى است، و اينكه اگر پيشرفت و غلبه به كثرت نفرات و داشتن نيرو و شوكت بود، مىبايستى مشركين بر مسلمانان غلبه پيدا كنند كه هم عدهشان بيشتر بود، و هم مجهزتر از مسلمين بودند.
جمله" إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ" تمامى مضمون آيه و متعلقات آن را كه در آيه قبلى بود تعليل مىكند، و مىفرمايد: به عزت خود ايشان را يارى داده و به حكمتش ياريش را به اين شكل و به اينصورت اعمال كرد.
" إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ ..."
" نعاس" ابتداى خواب را گويند كه عبارت است از خواب سبك، و" تغشيه" به معناى احاطه است، و" أمنة" به معناى امان است، و ضمير" منه" به خداى تعالى برمىگردد، و بعضى گفتهاند به" عدو" برمىگردد، و" رجز" به معناى پليدى و نجاست است، و در اينجا مقصود از" رجز شيطان" آن وسوسههاى پليدى است كه در قلب راه مىيابد.
و معناى آيه اين است كه: اين نصرت و مددكارى خدا به وسيله بشارت و آرامش دادن به دلها همان موقعى بود كه در اثر آرامش يافتن دلها همهتان به خواب رفتيد و معلوم است كه اگر ترس و رعب شما از بين نرفته بود معقول نبود كه در ميدان جنگ خواب بر شما مسلط شود، خداوند باران را هم بر شما نازل كرد تا شما را پاكيزه كند و وسوسه شيطان را از دلهايتان بزدايد، تا دلهايتان را قوى و نيرومند سازد- جمله" لِيَرْبِطَ عَلى قُلُوبِكُمْ" كنايه از تشجيع است- و نيز تا با فرستادن باران قدمهاى شما را بر روى ريگهاى بيابان استوار نموده و يا بدين وسيله دلهايتان را محكم سازد.
اين آيه شريفه مؤيد رواياتى است كه مىگويد: كفار قبل از مسلمين به لب چاه رسيدند و مسلمين وقتى پياده شدند كه كفار آب را گرفته بودند و بناچار در زمين خشك و ريگزار پياده شدند. بعد از مدتى كه مسلمانان محدث و جنب شده، و همه دچار تشنگى گشتند شيطان در دلهايشان وسوسه كرد و گفت دشمنان شما آب را گرفتند و اينك شما با جنابت و نجاست نماز مىخوانيد و پاهايتان در ريگها فرو مىرود، لذا خداى تعالى باران را برايشان بارانيد و با آن هم غسل جنابت كرده و خود را از حدث تطهير نمودند، و نيز اردوگاه آنان كه ريگزار بود سفت و محكم و اردوگاه كفار گل و لغزنده گشت.