صفحه‌ى 50
كيد شما را خنثى مىكنيم، و جمعيت شما كارى برايتان صورت نمىدهد هر چند هم زياد باشد، هم چنان كه در اين دفعه كارى صورت نداد، آرى خداوند با مردمان با ايمان است، و كسى كه خدا با او است هرگز مغلوب نمىشود.
و به اين بيان تاييد مىشود رواياتى كه وارد شد به اينكه ابو جهل در روز جنگ بدر در موقعى كه دو صف روبرو شدند و يا در موقعى كه داشتند صفآرايى مىكردند گفت:
" بارالها محمد از ميان ما بيشتر از ما قطع رحم كرد، و دينى آورد كه ما آن را نمىشناسيم پس ما را عليه او يارى كن" و همچنين روايات ديگرى كه مجمع البيان از ابى حمزه نقل كرده- و مضمونش با بيان ما مناسبتر است- كه وى گفت: بارالها دين ما دين قديمى است و دين محمد دين تازه است پروردگارا هر كدام از اين دو دين نزد تو محبوبتر و مورد رضايت بيشتر تو است اهل آن دين را امروز نصرت بده".
البته بعضى از مفسرين گفتهاند خطاب در آيه متوجه به مؤمنين است، و آن گاه مضامين جملات آن را بر طبق اين نظريه توجيه كردهاند، و ليكن توجيهاتشان موافق با ذوق سليم نيست، و فائدهاى هم ندارد كه ما بحث خود را با نقل آن و مناقشه در آن طولانى كنيم، كسانى كه بخواهند از آن نظريه اطلاع حاصل كنند مىتوانند به تفسيرهاى مبسوط مراجعه نمايند.
" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ" ضمير" عنه" بطورى كه از سياق كلام برمىآيد به رسول خدا (ص) بر مىگردد، يعنى از رسول خدا روى برمتابيد با اينكه داريد دعوت حقهاى را كه به وى وحى شده مىشنويد و اوامر و نواهى او را كه همه به صلاح دين و دنياى شما است به گوش خود مىشنويد، البته در آيه شريفه اوامر و نواهى مربوط به جنگ منظور كلام است و ليكن بيان آيه عام است.
" وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ" معناى اين جمله روشن است ولى بايد دانست كه در آن يك نوع توهينى به مشركين شده كه گفتند ما شنيديم و ليكن نمىشنوند، و اين گفتارشان را خداى تعالى در چند آيه بعد حكايت نموده و مىفرمايد:" وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا قالُوا قَدْ سَمِعْنا لَوْ نَشاءُ لَقُلْنا مِثْلَ هذا" «1» و اينكه مىفرمايد" نمىشنوند" معنايش اين است كه اگر مىشنيدند قبولش مىكردند هم چنان كه فرموده:
(1) وقتى آيات ما بر ايشان تلاوت شود مىگويند اين را كه شنيديم و اگر بخواهيم ما هم نظير آن را مىگوييم. سوره انفال آيه 31