صفحه‌ى 67
اختلاف است، هم چنان كه فرموده:" وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا" «1» و نيز فرموده:" أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ" «2» و نيز در همان باره فرموده:" وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ" «3» و نيز در اين صورت بعضى از وجوهى كه در ذيل" إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ" و همچنين در ذيل" أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" ذكر شد تاييد مىشود، و بايد به پيروى از سياق، آيه شريفه را حمل بر آن وجه نمود هر چند آيه به اعتبار خودش و با صرفنظر از سياق، معناى وسيعترى را افاده مىكند، و معلوم است كه دانشمندان بصير از تشخيص آن وجه عاجز نيستند، و خدا راهنما است.
" وَ اذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ ..."
" استضعاف" به معناى ضعيف شمردن و توهين و بى اعتنايى به امر چيزى است. و" تخطف" و" خطف" و" اختطاف" به معناى قاپيدن و گرفتن چيزى است به سرعت. و" ايواء" به معناى منزل دادن به كسى است تا در آن جاى گرفته و هر جا رفت به آنجا بازگردد، و" تاييد" از ماده" ايد" است كه به معناى قوه و نيرو است.
از سياق آيه استفاده مىشود كه منظور از" آن روزى كه مسلمين در زمين مستضعف بودند" روزگار ابتداى اسلام و قبل از هجرت بوده كه مسلمين در مكه (در ميان كفار) محصور بودهاند. و نيز منظور از" ناس" در جمله" تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ" همان مشركين عرب و رؤساى قريش است. و مقصود از اينكه فرمود:" فَآواكُمْ" اين است كه شما را در مدينه جاى داد. و منظور از نصرت و تاييد در" و ايدكم بنصره" نصرتى است كه خداوند در جنگ بدر از مسلمين كرد، و مقصود از" رزق طيب" آن غنيمتهاى جنگى است كه خداوند به ايشان روزى نمود، و آن را براى آنها حلال كرد.
احوالى كه خداوند در اين آيه از مؤمنين برشمرده و منتهايى كه در باره ايشان ذكر كرده هر چند مختص به مهاجرين است، و مربوط به انصار نيست، ولى منظور آيه در اينجا منت نهادن بر هر دو طايفه است، چون هر دو طايفه امت واحده و داراى دين واحد بودند، علاوه بر
(1) دست بياويزيد همگى به حبل اللَّه و متفرق مشويد. سوره آل عمران آيه 103 (2) و اينكه دين را به پا داريد و در آن اختلاف مكنيد. سوره شورى آيه 13 (3) و اينكه اين راه من است مستقيم پس پيرويش كنيد و در پى هر راه مرويد كه شما را از راه او پراكنده مىكند. سوره انعام آيه 153