" يُضاعَفُ لَهُمُ الْعَذابُ"- خداى تعالى عذاب را براى آنان مضاعف مىكند و اين مضاعف كردن عذاب براى اين است كه آنها فاسق شدند، و سپس بر اين فسق و تباهى خود لجاجت و اصرار كردند. و يا براى اين است كه هم خودشان نافرمانى خدا را كردند و هم ديگران را به معصيت خدا واداشتند، به اين جهت، هم عذاب معصيت خود را دارند و هم عذاب
معصيتى كه ديگران به تحريك آنان مرتكب شدند، خداى تعالى همين معنا را در جاى ديگر خاطر نشان كرده، مىفرمايد:
" لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ" «1»
و نيز مىفرمايد:" وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ" «2».
" ما كانُوا يَسْتَطِيعُونَ السَّمْعَ وَ ما كانُوا يُبْصِرُونَ"
- اين جمله در مقام تعليل است، و به همين جهت به فصل، يعنى بدون واو عاطفه آمده، مىفرمايد: اگر اينها كافر شدند و خداى را نافرمانى كردند براى اين نبود كه اراده خود را بر اراده خدا غلبه دادند و براى اين نيز نبود كه آنان به راستى غير از خدا اوليايى داشتند و به كمك آن اولياء، خدا را شكست دادند، بلكه براى اين بود كه آنان نمىتوانستند انذارها و بشارتهايى كه از ناحيه خداى تعالى شدند بشنوند، و يا بعث و زجرى كه از آن ناحيه مىشدند با گوش دل درك كنند، و نيز نمىتوانستند آيات خدا را ببينند تا به آن ايمان بياورند.
آرى، وضع آنان آن طور بوده كه خداى تعالى در اين آيه بيان كرده:
" لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ" «3»
و نيز در توصيف وضع آنان فرمود:" نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصارَهُمْ كَما لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ" «4».
و نيز فرموده:" خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ عَلى سَمْعِهِمْ وَ عَلى أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ" «5»
و آيات بسيارى ديگر كه دلالت مىكنند بر اينكه خداى تعالى عقل و چشم و گوش را از آنان سلب كرده. چيزى كه هست از خود آنان حكايت كرده كه در قيامت مىگويند:
" لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ" «6»
از اين جهت اعتراف كردند كه نشنيدن و تعقل نكردن را گناه خود شمردند، و در اينجا اين سؤال پيش مىآيد كه چگونه گناه خود شمردند با اينكه خدا عقل و گوش را از آنان سلب كرده؟
(2) ما، هم اعمال خود آنان را مىنويسيم و هم آثارى كه بعد از مردنشان بر اعمالشان مترتب مىشود." سوره يس، آيه 12"
(3) آنها دلهايى دارند كه با آنها نمىفهمند و ديدگانى دارند كه با آنها نمىبينند و گوشهايى دارند كه با آنها نمىشنوند، آنان چون چهارپايان و بلكه گمراهترند." سوره اعراف، آيه 179"
(4) ما دلها و ديدگان آنان را زير و رو كرديم همانطور كه در بار اول ايمان نياوردند." سوره انعام، آيه 110"
(5) خدا بر دلها و گوشهايشان مهر زده و بر چشمانشان پرده افكنده." سوره بقره، آيه 7"
(6) اگر ما مىتوانستيم بشنويم و يا تعقل كنيم امروز در زمره اهل آتش نبوديم، با همين گفته به گناه خود اعتراف كردند." سوره ملك، آيه 10 و 11"