" هُنالِكَ تَبْلُوا كُلُّ نَفْسٍ ما أَسْلَفَتْ ..."
كلمه" بلاء" كه فعل" تبلوا" از آن گرفته شده به معناى امتحان است، و كلمه" هنالك" اشاره به آن موقف و محلى دارد كه در فرمان:" مَكانَكُمْ أَنْتُمْ وَ شُرَكاؤُكُمْ فَزَيَّلْنا بَيْنَهُمْ" نام برده شد. پس معلوم مىشود اين فرمان كه:" شما و شركائتان بر جاى باشيد" براى اين است كه در آنجا كه جاى اختيار و امتحان است، امتحان شوند. مشركين و شركاء و هر انسان ديگر آنچه را كه در دنيا كرده امتحان شوند تا حقيقت كردههايش برايش منكشف و روشن شود، و حقيقت هر عملى را كه كرده به عيان مشاهده كند، نه اينكه صرفا برايش بشمارند و بيان كنند كه تو چنين و چنان كردهاى، بلكه عمل خود را مجسم مىبيند و با مشاهده حق از هر چيزى، اين معنا برايش منكشف مىشود كه مولاى حقيقى، تنها خداى سبحان است و همه اوهام ساقط و منهدم مىگردد، و اثرى از آن دعوىها كه بشر به اوهام و هواهاى خود بر حق مىبست باقى نمىماند.
آرى، همه اين افتراءها و ادعاها از ناحيه روابطى ناشى شده كه ما انسانها در اين دنيا بين اسباب و مسببات برقرار نموده و به آن اسباب استقلال و مولويت مىدهيم، با اينكه غير از خداى سبحان نه معبودى حقيقى هست و نه مولايى، و اين معنا وقتى واضح و منجلى مىشود و ابر اوهام و حجاب دعاوى كنار مىرود كه عالم اسباب و مسببات فرو ريزد و عالم آخرت بر پا شود، آن وقت است كه همه آلهه و معبودهايى كه دست افتراى بشر آنها را ساخته و پرداخته بود باطل گشته، تمامى اعمال به غير از آنچه به عنوان عبادت خداى سبحان- البته عبادت به معناى حقيقى كلمه- انجام شده باشد حبط و بى اثر مىگردد.
پس فقرات سهگانه از آيه شريفه، يعنى جمله" هُنالِكَ تَبْلُوا كُلُّ نَفْسٍ ..." و" رُدُّوا إِلَى اللَّهِ ..." و" وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ..." هر يك آن دو جمله ديگر را در افاده حقيقت معنايش كمك مىكند، و حاصل مفاد مجموع آنها اين است كه: در آن روز حقيقت ولايت الهى بطور عيان ظهور پيدا مىكند و خلق به عيان لمس مىكنند كه غير از خداى تعالى به جز فقر و مملوكيت محض چيزى ندارند، در اين هنگام است كه هر دعوى باطلى باطل و بنيان هر موهومى منهدم مىگردد.
هم چنان كه آيات زير به آن اشاره نموده مىفرمايد:" هُنالِكَ الْوَلايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ" «1»