نيز آيه" وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدِينَ" «1» كه مربوط به يافتن راه سداد و هدايت به سوى صلاح در مقام عمل است و اگر در آيه مورد بحث حكم را نكره آورد، براى اين بود كه به عظمت و اهميت آن اشاره كرده باشد.
" وَ أَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ"- كلمه" صلاح"- به طورى «2» كه راغب گفته- در مقابل فساد است و" فساد" عبارت است از تغيير دادن هر چيزى از آنچه طبع اصلى آن اقتضاء دارد، در نتيجه" صلاح" به معناى باقى ماندن و يا بودن هر چيزى است به مقتضاى طبع اصليش، تا آنچه خير و فايده در خور آن است بر آن مترتب گردد، بدون اينكه به خاطر فسادش چيزى از آثار نيك آن تباه گردد.
و چون كلمه" صالحين" در آيه مورد بحث مقيد به صالحين در عمل و يا (اخلاق و يا) امثال آن نشده، قهرا مراد از آن تنها صالحين در ذات خواهد بود، هر چند كه صلاح در ذات از صلاح در عمل منفك نمىشود، هم چنان كه خداى تعالى فرمود:" وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ" «3».
پس صلاح ذات به اين است كه استعدادش براى قبول رحمت الهى و ظرفيتش براى افاضه هر خير و سعادت تمام باشد، كه يكى از شؤون اين تماميت همين است كه داراى اين صلاح باشد، و اعتقاد باطل يا عمل باطلى هم كه مايه فساد آن است نداشته باشد، از اينجا روشن مىگردد كه صلاح ذاتى از لوازم موهبت حكم است- البته حكم به آن معنايى كه گذشت-، هر چند كه حكم از نظر مورد اخص از صلاح است و اخص بودن آن روشن است.
پس همين كه آن جناب از پروردگار متعالش درخواست كرد كه به صالحينش ملحق سازد، خود از لوازم درخواست موهبت حكم و از فروعى است كه بر حكم مترتب مىشود، در نتيجه معناى كلام آن جناب اين است كه: پروردگارا نخست موهبت حكم به من ارزانى بدار و سپس اثر آن را كه صلاح ذاتى است در من تكميل كن.
و ما در ذيل آيه" وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ" «4»، در جلد اول اين كتاب بيانى گذرانديم كه با اين مقام ارتباط دارد.
(1) و عمل به نيكيها و اقامه نماز و دادن زكات را به ايشان وحى كرديم، و ايشان ما را عبادت مىكردند. سوره انبياء، آيه 73. (2) مفردات راغب، ماده" صلح". (3) روييدنيهاى سرزمين پاك به اذن پروردگارش بيرون مىآيد. سوره اعراف، آيه 58. (4) سوره بقره، آيه 130.