است كه مراد از آن عضوى است از زنان كه با ازدواج براى مردان مباح مىشود، و لام در" لكم" لام ملك است، آن هم ملك طبيعى، و نيز كلمه" من" در جمله" من ازواجكم" تبعيضى است و مراد از" زوجيت"، زوجيت طبيعى است، هر چند به وجهى كه ممكن است مراد از آن زوجيت اجتماعى و اعتبارى باشد.
و اما اينكه بعضى «1» از مفسرين احتمال دادهاند كه مراد از لفظ" ما" زنان، و جمله" مِنْ أَزْواجِكُمْ" بيان آن باشد، احتمالى است بعيد.
" بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ عادُونَ"- يعنى بلكه شما مردمى متجاوز و خارج از آن حدى هستيد كه فطرت و خلقت برايتان ترسيم كرده. پس اين جمله در معناى آيه" أَ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبِيلَ" «2» مىباشد.
پس، از همه مطالب گذشته روشن شد كه كلام خداى تعالى بر اساس حجتى برهانى است كه به آن حجت اشاره فرموده است.
" قالُوا لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ يا لُوطُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمُخْرَجِينَ" يعنى اگر دست بر ندارى، از كسانى خواهى شد كه تبعيد مىشوند و از قريه نفى بلد مىگردند، هم چنان كه اين معنا را در جاى ديگر از قوم لوط نقل فرموده كه گفتند:" أَخْرِجُوا آلَ لُوطٍ مِنْ قَرْيَتِكُمْ" «3».
" قالَ إِنِّي لِعَمَلِكُمْ مِنَ الْقالِينَ" مراد از" عمل" ايشان به طورى كه از سياق بر مىآيد همان جمع شدن مردان با يكديگر و ترك زنان است، و كلمه" قالى" به معناى مبغض و دشمن است و مقابله تهديد قوم كه گفتند: تو را تبعيد مىكنيم به مثل چنين كلامى كه" من دشمن عمل شمايم" و اينكه اصلا متعرض جواب از تهديد ايشان نشد، معنا را چنين مىكند كه: من از تبعيد شما هيچ بيم ندارم و ابدا در فكر و انديشه آن نيستم، بلكه همه غصه من در اين است كه چرا شما چنينيد، و عملتان را دشمن مىدارم و بسيار علاقهمند به نجات شما هستم، نجات از و بال اين عمل كه خواه ناخواه روزى گريبانتان را مىگيرد و به همين جهت دنبال آن فرمود:" رَبِّ نَجِّنِي وَ أَهْلِي مِمَّا يَعْمَلُونَ".
(1) تفسير شريف لاهيجى، ج 3، ص 392. (2) شما نزد مردان مىرويد، و راه را قطع مىكنيد. سوره عنكبوت، آيه 29. (3) آل لوط را از قريه خود بيرون كنيد. سوره عنكبوت، آيه 67.