(كلمه" بورك" مجهول ماضى از" برك" در باب مفاعله- مباركة- است. مترجم).
و" مباركه" به معناى دادن خير بسيار است، گفته مىشود:" باركه"، و نيز" بارك عليه"، و همچنين" بارك فيه"، يعنى خير بسيارى به او پوشانيد و خلعت بسيارى به او آويخت، در سوره" طه" وقتى در داستان موسى (ع) به اينجا مىرسد، بجاى اين جمله در اينكه چه ندايى از آتش برخاست فرموده:" فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ يا مُوسى إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوىً وَ أَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِما يُوحى" «1» از اين بيان چنين به نظر مىرسد كه منظور از" من حولها" در آيه مورد بحث، كسى است كه پيرامون آتش بوده، كه يا موسى به تنهايى بوده، يا اگر غير از او نيز بوده موسى هم بوده است و مراد از مباركه او، همان برگزيدن او بعد از تقديس او است.
و اما اينكه مراد از" مَنْ فِي النَّارِ- آنكه در آتش است" كيست؟
بعضى «2» گفتهاند: خداست و معنايش اين است كه: مبارك است آن كسى كه سلطان و قدرتش در آتش ظهور كرده، چون صداى گفتگو از درخت برمىخاست، درختى كه به شهادت آيات سوره قصص، آتش اطرافش را احاطه كرده بود و بنا به گفته اين مفسر معناى آيه اين مىشود كه: مبارك است آن كسى كه با كلام خود از آتش براى تو تجلى كرد و خير كثير به تو داد، آن وقت جمله" وَ سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ" تنزيه خداست از اينكه جسم يا جسمانى باشد و مكان بدو احاطه يابد و يا در دسترس حوادث قرار گيرد، نه اينكه منظور از آن به شگفت درآوردن موسى باشد، كه بعضىها «3» گفتهاند.
بعضى «4» ديگر از مفسران گفتهاند: مراد از" مَنْ فِي النَّارِ" ملائكهاى است كه در آتش حاضر بودهاند، هم چنان كه مراد از" من حولها" موسى (ع) است.
بعضى «5» ديگر به عكس گفتهاند، يعنى گفتهاند: مراد از جمله اولى موسى (ع) و مراد از دومى ملائكه است.
بعضى «6» هم گفتهاند: در كلام تقديرى هست و اصل آن" بورك من فى المكان الذى
(1) همين كه نزد آتش آمد، ندا شد: اى موسى! به درستى كه من، خود من، پروردگار تو هستم، پس نعلين خود را بكن، كه تو در وادى مقدس طوا هستى، و من تو را برگزيدم، پس بدانچه وحى مىشوى گوش فرا ده. سوره طه، آيه 11. (2) مجمع البيان، ج 7، ص 211. (3) مجموعة من التفاسير، ج 4، ص 504. (4 و 5) روح المعانى، ج 19، ص 160. (6) تفسير فخر رازى، ج 24، ص 182.