‌صفحه‌ى 128

بيان آيات‏

اين چند آيه، آيات آخر اين سوره است، و در آن به رسول خدا (ص) وعده جميل مى‏دهد كه به زودى بر او منت نهاده و قدر و منزلتش را بلند مى‏كند، و نفوذ كلمه‏اش مى‏دهد، و دينش را بر ساير اديان برترى مى‏بخشد، و امنيت و سلامتى را بر او و مؤمنين به او گسترش مى‏دهد، همان طور كه اين كار را در باره موسى و بنى اسرائيل كرد، و در حقيقت آيات قبل هم كه داستان موسى (ع) را بيان مى‏كرد براى بيان همين نكته بود.

معناى آيه:" إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى‏ مَعادٍ" و وجوه مختلفى كه در باره مراد از" معاد" در آن گفته شده است‏

" إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى‏ مَعادٍ ..."

كلمه" فرض"- بطورى كه گفته‏اند «1»- به معناى واجب كردن است، و بنا بر اين معناى جمله" فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ" اين است كه: واجب كرده بر تو عمل به قرآن را، يعنى عمل به آن احكامى كه در آن است، پس در حقيقت در اين كه ايجاب را به خود قرآن نسبت داده مجاز در نسبت به كار برده.

از اين معنا بهتر، تفسيرى است كه بعضى «2» كرده‏اند و گفته‏اند:" معناى آن اين است كه: واجب كرده بر تو تلاوت و خواندن آن را به مردم، و اينكه آن را به مردم برسانى، و به احكامش عمل كنى" چون اين معنا با جمله" لَرادُّكَ إِلى‏ مَعادٍ"، به بيانى كه در معناى آن خواهد آمد بهتر مى‏سازد.

" لَرادُّكَ إِلى‏ مَعادٍ"- كلمه" معاد" اسم محل عود، يا اسم زمان عود است، و مفسرين در معناى اين محل، و يا زمان اختلاف كرده‏اند. بعضى «3» گفته‏اند: مراد مكه است، و بنا بر اين آيه شريفه وعده‏اى است كه خداى تعالى به پيامبر گرامى‏اش مى‏دهد كه به زودى او را بعد از آنكه از مكه هجرت كرد دوباره به مكه برمى‏گرداند.

بعضى «4» ديگر گفته‏اند: مراد از آن مرگ است. و بعضى «5» گفته‏اند: قيامت است.

بعضى «6» ديگر گفته‏اند: محشر است. بعضى «7» ديگر آن را مقام محمود دانسته‏اند، كه همان‏

(1) مجمع البيان، ج 7، ص 269.

(2) تفسير شريف لاهيجى، ج 3، ص 502.

(3) مجمع البيان، ج 7، ص 269.

(4 و 5 و 6 و 7) روح المعانى، ج 20، ص 129.