صفحه‌ى 130
قرآن را بر تو واجب كرده، قبلا هم كه تورات را به قرآن تشبيه كرده بود، و نجات دادن بنى اسرائيل را هم قبل از فرستادن تورات آورده بود، تا مقدمه براى نزول تورات باشد، و بنى اسرائيل با اخذ به آن و عمل به آن امامان و وارثان باشند.
پس در نتيجه معناى آيه اين مىشود: آن كسى كه قرآن را بر تو واجب كرد تا بر مردم بخوانى و ابلاغ كنى و دستوراتش را به كار بندى به زودى تو را به آن محلى برمىگرداند كه اين برگشتنت عود باشد و آنجا معادت شود هم چنان كه تورات را بر موسى نازل كرد و با نزول آن قدر و منزلت خودش و قومش را بالا برد.
و معلوم است كه رسول خدا (ص) قبلا در مكه بود، مكهاى كه در آن همه گونه شدائد و فتنهها را ديد، آن گاه مهاجرت كرد و سپس بدانجا برگشت، در حالى كه فتح و فيروزى داشت و در حالى كه پايههاى دينش محكم، و اركان ملتش مستحكم شده بود، بتهاى مكه را بشكست، و بنيان شرك را ويران ساخت، و مؤمنين وارث آن سرزمين شدند، در حالى كه از آنجا با ذلت و خوارى بيرون گشته بودند.
و اگر كلمه" معاد" را نكره آورد، براى اين است كه به عظمت اين عود اشاره كند، و بفهماند كه اين برگشتن قابل قياس به بودن قبلىاش در مكه نيست و تاريخ هم اين معنا را تصديق مىكند.
" قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ مَنْ جاءَ بِالْهُدى وَ مَنْ هُوَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ"- اين جمله مؤيد معنايى است كه ما براى" معاد" كرديم، چون نظير جملهاى است كه موسى (ع) وقتى كه مردم تكذيبش كرده، و آيات بيناتش را به سحر نسبت دادند- گفت:" رَبِّي أَعْلَمُ بِمَنْ جاءَ بِالْهُدى مِنْ عِنْدِهِ وَ مَنْ تَكُونُ لَهُ عاقِبَةُ الدَّارِ".
در اين آيه رسول گرامى خود را دستور مىدهد به فرعونهاى زمان خود، يعنى بزرگان مشركين، كه تكذيبش كردند، و به سحر نسبتش دادند، همان را بگويد، كه موسى (ع) به آل فرعون گفت، چون كه تكذيبش كردند، و به سحر نسبتش دادند.
زيرا مشابهت تامى هست ميان بعثت آن جناب و موسى (ع)، و همچنين سير دعوتشان، هم چنان كه از داستان وارده در اين سوره ظاهر مىشود، و هم چنان كه با تامل در آيه" إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَيْكُمْ رَسُولًا شاهِداً عَلَيْكُمْ كَما أَرْسَلْنا إِلى فِرْعَوْنَ رَسُولًا" «1» كاملا ظاهر مىشود.
(1) به سوى شما رسولى فرستاديم تا شاهد بر شما باشد، هم چنان كه به سوى فرعون نيز رسولى فرستاديم. سوره مزمل، آيه 15.