صفحه‌ى 70
و معنايش اين است كه: سوگند مىخورم كه ما به موسى كتاب داديم، كه همان تورات است، و اين كتاب را بعد از هلاكت اقوام گذشته داديم، چون حكمت اقتضاء مىكرد كه دعوت به دين توحيد و انذار بشر از عذاب را تجديد كنيم، لذا اين كتاب را به موسى داديم، در حالى كه پر از حجتها و براهين واضح و روشنگر بود كه انسانها به وسيله آن حجتها به معارف حقه و به سوى هدايت راه مىيابند، و نيز رحمتى بود كه انسانها به وسيله عمل به دستورات و شرايع و احكام آن مشمول رحمت مىشوند، اين كتاب را نازل كرديم براى اين كه انسانها متذكر شده، آنچه از عقايد و اعمال كه بر آنان واجب است بشناسند، و بفهمند كه به چه عقايدى بايد معتقد باشند، و چه اعمالى را واجب است انجام دهند.
" وَ ما كُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِيِّ إِذْ قَضَيْنا إِلى مُوسَى الْأَمْرَ وَ ما كُنْتَ مِنَ الشَّاهِدِينَ" اين آيه شريفه خطاب به رسول خدا (ص) است، و كلمه" غربى" صفت چيزى است كه حذف شده، كه يا وادى است، و يا كوه، و معنايش اين است كه: تو در جانب بيابان غربى و يا كوه غربى نبودى كه چنين و چنان شد.
" إِذْ قَضَيْنا إِلى مُوسَى الْأَمْرَ"- گويا كلمه" قضاء" در اينجا متضمن معناى عهد است، (چون با كلمه الى متعدى شده)، و مراد- به طورى كه گفتهاند «1»- اين است كه: ما امر را به وى عهد كرديم، و معناى اين جمله اين است كه: ما امر نبوت او را با نازل كردن تورات به وى محكم كرديم، و اما اصل نبوتش را جمله" وَ ما كُنْتَ بِجانِبِ الطُّورِ إِذْ نادَيْنا" متعرض آن است، كه در دو آيه بعد قرار دارد. و جمله" وَ ما كُنْتَ مِنَ الشَّاهِدِينَ" تاكيد همان جمله قبل است، يعنى جمله" وَ ما كُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِيِّ".
و معناى آيه اين است كه: محمد (ص)! تو حاضر و شاهد نبودى آن هنگامى را كه ما تورات را بر موسى در جانب غربى از وادى يا كوه نازل كرديم.
" وَ لكِنَّا أَنْشَأْنا قُرُوناً فَتَطاوَلَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ"" تطاول عمر" به معناى امتداد يافتن مدت زندگى است، و اين جمله استدراك و تبصره است از نفى در جمله" وَ ما كُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِيِّ"، و معنايش اين است كه: تو اى محمد (ص)! در آنجا كه ما تورات را بر وى نازل كرديم حاضر نبودى، و ليكن ما نسلهايى را بعد از آن پديد آورديم، و مدت عمر آنان زياد شد، و بعد از آن اينك داستان موسى و نزول كتاب بر او را برايت مىآوريم، بنا بر اين در آيه شريفه ايجاز و كوتاهگويى به
(1) مجمع البيان، ج 7، ص 256.