صفحه‌ى 76
دو ضمير" قبله" و" به" به قرآن برمىگردد و بعضى «1» از مفسرين آن را به رسول خدا برگرداندهاند. ولى قول اول با سياق موافقتر است. در اين آيه و ما بعد آن بعضى از مردم با ايمان از يهود و نصارى مدح شدهاند، بعد از آنكه در آيههاى قبل، مشركين اهل مكه مذمت شدند.
و سياق ذيل آيه شهادت مىدهد بر اينكه اين طايفه از اهل كتاب كه مدح شدهاند، طايفه مخصوصى از اهل كتاب بودهاند كه ايمان به قرآن آوردهاند، نه تمامى مؤمنين اهل كتاب. پس نبايد به گفته مفسرينى «2» كه اين احتمال را دادهاند، اعتناء كرد.
" وَ إِذا يُتْلى عَلَيْهِمْ قالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّنا ..."
ضميرهاى مفرد در" به" و" انه" به قرآن برمىگردد و الف و لام در" الحق" الف و لام عهد است، و معناى آيه اين است كه: چون قرآن بر آنان تلاوت مىشود مىگويند: ايمان آورديم به آن، كه آن همان حقى است كه از ناحيه پروردگارمان معهود است، چون ما آن را قبلا شناخته بوديم.
و جمله" إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ" حق بودن و معهود بودن آن را در نظر ايشان تعليل مىكند، و معنايش يا اين است كه: ما قبل از نزول آن مسلم به آن بوديم، و يا اين است كه: به دينى كه اين قرآن بدان دعوت مىكند و آن را اسلام مىنامد ايمان داشتيم.
بعضى از مفسرين گفتهاند:" ضميرهاى مزبور به رسول خدا (ص) برمىگردد". و ليكن وجه قبلى با سياق موافقتر است، و به هر حال منظورشان از كلام مزبور، آن اطلاعاتى بوده كه در كتب خود از اوصاف رسول خدا (ص) و اوصاف كتابى كه بر وى نازل مىشود داشتهاند، هم چنان كه آيه" الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ" «3» و آيه" أَ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ آيَةً أَنْ يَعْلَمَهُ عُلَماءُ بَنِي إِسْرائِيلَ" «4» نيز بدان تصريح دارند.
" أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ ..."
در اين آيه شريفه، وعدهاى جميل به آن عده از اهل كتاب مىدهد كه شناخت خود را، كه از قرآن و رسول اسلام داشتند، كتمان نكردند، و مدح ايشان است بر حسن سلوك و
(1 و 2) روح المعانى، ج 2، ص 94. (3) كسانى كه پيروى مىكنند رسول درس نخواندهاى را كه در كتب خود يعنى تورات و انجيل نوشته مىيابند. سوره اعراف، آيه 157. (4) مگر اين دليل بر ايشان دليل نيست كه علماى بنى اسرائيل او را مىشناسند؟. سوره شعراء، آيه 197.