صفحه‌ى 198
شرابخواران با شرابخواران محشور مىگردند".
ليكن اين تفسير صحيح نيست، چون لازمه آن اين است كه مراد از" الَّذِينَ ظَلَمُوا" طايفه خاصى از اهل هر معصيت باشد و حال آنكه عبارت آيه با آن نمىسازد علاوه بر اين ذيل آيه شريفه هم كه سخن از معبودهاى باطل دارد با اين تفسير سازش ندارد.
بعضى «1» ديگر گفتهاند:" مراد از" ازواج" زنان كافر ايشان است" ولى اين وجه نيز مانند وجه قبليش ضعيف است.
و از ظاهر جمله" وَ ما كانُوا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ" برمىآيد كه مراد از آن معبودها همان بتهايى است كه مىپرستيدند، چون ظاهر لفظ" ما- چيزهايى كه" همين بتها است، چون اگر فرشتگان و يا جن و يا خدايان بشرى مراد بود، به جاى" ما" مىفرمود:" من- كسانى كه" پس آيه شريفه نظير آيه" إِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ" «2» مىباشد.
ممكن هم هست مراد از لفظ" ما" اعم از خدايان بىشعور و با شعور باشد، و در نتيجه شامل فراعنه و نمرودها هم بشود، ولى بنا بر اين احتمال هم، مفهوم" ما" شامل ملائكه و حضرت مسيح (ع) نمىشود، چون در جمله" إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنى أُولئِكَ عَنْها مُبْعَدُونَ" «3» اين دو طايفه استثنا شدهاند.
[وجه تعبير به هدايت در" فَاهْدُوهُمْ إِلى صِراطِ الْجَحِيمِ"]
" فَاهْدُوهُمْ إِلى صِراطِ الْجَحِيمِ"- كلمه" جحيم" در قرآن يكى از اسمهاى جهنم است كه از ماده" جحمة" مشتق شده، كه- بنا به گفته راغب- «4» به معناى شدت سوزش آتش است.
و مراد از اينكه فرموده: ايشان را به سوى صراط جحيم هدايت كنيد، اين است كه ايشان را به سوى جهنم ببريد و در جهنم بيفكنيد، چون كلمه هدايت همه جا به معناى راهنمايى نيست، بلكه گاهى به معناى رساندن به هدف و مقصد است.
بعضى از مفسرين گفتهاند:" اگر بردن به سوى دوزخ را هدايت به سوى آن خوانده، از باب استهزاء است".
در مجمع البيان گفته:" اين تعبير از اين جهت است كه كفار هم مانند ديگران لياقت
_______________
(1) مجمع البيان، ج 8، ص 441.
(2) شما و آنچه مىپرستيديد هيزم جهنميد. سوره انبياء، آيه 98.
(3) آنهايى كه از پيش، قلم ما احسان برايشان نوشته، از جهنم دور نگه داشته مىشوند. سوره انبياء، آيه 101.
(4) مفردات راغب، ماده" جحم".