مجرمين، مالك دوزخ را خطاب مىكنند و آنچه را كه بايد از خدا بخواهند از او مىخواهند، و اين بدان جهت است كه اهل دوزخ محجوب از خدا هستند، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:
" كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ" «1»
و نيز فرموده:" قالَ اخْسَؤُا فِيها وَ لا تُكَلِّمُونِ" «2».
پس معناى آيه مورد بحث اين مىشود: مجرمين از مالك دوزخ درخواست مىكنند كه او از خدا درخواست كند كه مرگشان را برساند.
معناى" قضاء عليه" ميراندن است، و منظور مجرمين از اين مرگ معدوم شدن و باطل محض گشتن است تا شايد به اين وسيله از عذاب اليم و شقاوتى كه دارند نجات يابند. و اين هم يكى از مواردى است كه ملكات دنيوى دوزخيان ظهور مىكند و از پرده برون مىافتد، چون در دنيا هم كه بودند مرگ را نابودى مىپنداشتند، نه انتقال از سرايى به سرايى ديگر، لذا در دوزخ تقاضاى مرگ مىكنند، مرگ به همان معنايى كه در دنيا در ذهنشان مرتكز بود، و گر نه بعد از مردن فهميدند كه حقيقت مرگ چيست و ديگر معنا ندارد كه چنان حقيقتى را درخواست كنند، اما ناخودآگاه ملكاتشان ظهور مىكند.
" قالَ إِنَّكُمْ ماكِثُونَ"
- يعنى مالك به ايشان مىگويد: نه، شما در همين زندگى شقاوتبار و در اين عذاب اليم خواهيد بود.
" لَقَدْ جِئْناكُمْ بِالْحَقِّ وَ لكِنَّ أَكْثَرَكُمْ لِلْحَقِّ كارِهُونَ"
از ظاهر اين آيه برمىآيد كه تتمه كلام مالك دوزخ باشد كه از زبان ملائكه- كه خود او نيز از آنها است- مىگويد: ما در دنيا برايتان حق را آورديم، اما شما از حق كراهت داشتيد. بعضى «3» از مفسرين گفتهاند: كلام خداى تعالى است، ولى اين احتمال بعيد است، چون در آيات قبل گفتيم كه اهل دوزخ از پروردگارشان محجوبند، و خدا با ايشان تكلم نمىكند.
و خطاب" كم" در آيه شريفه به دوزخيان است، بدان جهت كه انسانند، در نتيجه معنايش اين است كه:
ما براى شما انسانها حق آورديم، ولى بيشتر شما- كه همان مجرمانند- از حق كراهت داشتيد.
بعضى «4» از مفسرين گفتهاند: مراد از" حق" مطلق حق است، هر چه مىخواهد باشد، و بيشتر دوزخيان از هر چيزى كه مصداق حق بود كراهت و تنفر داشتند. و اما حقى كه معهود اذهان است، يعنى دين حق كه همان توحيد و قرآن است، تمامى دوزخيان از آن كراهت و تنفر داشتند نه بيشتر آنان.
(1) حاشا كه آنان امروز از پروردگار خود محجوب و در پردهاند. سوره مطففين، آيه 15. (2) در دوزخ بمانيد، و از رحمت من دور باشيد و حرف نزنيد. سوره مؤمنون، آيه 108. (3) مجمع البيان، ج 9، ص 57. (4) روح المعانى، ج 25، ص 102.