و معناى آيه چنين است:
آنهايى كه از شما كفر مىورزند بهتر از اين امتها كه به عذاب خدا هلاك شدند نيستند، تا آنان مشمول عذاب بشوند، و اينان نشوند.
و ممكن است خطاب در جمله" ا كفاركم" به عموم مسلمانان و كفار نباشد، بلكه تنها به كفار باشد، به اين عنايت كه كفار، قوم رسول خدا (ص) بودند، و معلوم است كه كفار در ميان كفار بودند، چون خود آنان بودهاند، و از اين جهت فرموده:
كفار شما.
و ظاهرا جمله" أَمْ لَكُمْ بَراءَةٌ فِي الزُّبُرِ" نيز اين است كه:
خطاب در آن به عموم مسلمانان و كفار باشد، و كلمه" زبر" جمع زبور است، و زبور به معناى كتاب است.
ولى بعضىها «1» گفتهاند:
مراد از زبر كتابهاى آسمانى است، كه بر انبيا (ع) نازل شد.
و معناى آيه اين است كه:
نه، آن طور نمىپرسيم، بلكه مىپرسيم آيا در كتب آسمانى از ناحيه خدا سندى نوشته شده كه شما ايمن از عذاب و بازخواست هستيد هر چند كه كافر باشيد و هر جرمى را مرتكب شويد؟!
" أَمْ يَقُولُونَ نَحْنُ جَمِيعٌ مُنْتَصِرٌ" كلمه" جميع" به معناى مجموع است، و مراد از آن يكى شدن مجتمع آنان از حيث اراده و عمل است، و كلمه" انتصار" به معناى انتقام، و يا به معناى يارى كردن يكديگر است، هم چنان كه در قرآن آنجا كه گفتگوى مردم در قيامت را حكايت مىكند فرموده:
" ما لَكُمْ لا تَناصَرُونَ" «2».
و معناى آيه اين است كه:
نه، بلكه مىپرسيم آيا كفار مىگويند ما مردمى هستيم مجتمع و متحد كه از هر كسى كه بخواهد به ما صدمهاى وارد آورد انتقام مىگيريم؟
و يا اين است كه ما يكديگر را يارى مىكنيم و شكست نمىخوريم؟
" سَيُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ يُوَلُّونَ الدُّبُرَ" الف و لام در كلمه" الجمع" الف و لام عهد ذكرى است، مىفهماند گفتار در باره همان جمعى است كه قبلا ذكر شده بود، و الف و لام در كلمه" الدبر" الف و لام جنساست، و معناى" تولى دبر" پشت به جنگ كردن و عقبگرد كردن است.
(1) روح المعانى، ج 27، ص 92. (2) چرا يكديگر را يارى نمىكنيد. سوره صافات، آيه 25.