ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

و معناى آيه اين است كه:

همين جمعيتى كه به آن مى‏بالند به زودى شكست خورده و عقبگرد مى‏كنند و پا به فرار مى‏گذارند.

و در اين آيه از شكست كفار و تفرق جمعيت آنان پيشگويى مى‏كند، و دلالت دارد بر اينكه اين شكست و مغلوبيت ايشان در جنگى واقع خواهد شد كه خودشان به راه مى‏اندازند، و همين طور هم شد، يعنى جنگ بدر پيش آمده و كفار شكست خوردند، و اين خود يكى از پيشگوييهاى قرآن كريم است.

" بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَ السَّاعَةُ أَدْهى‏ وَ أَمَرُّ" كلمه" أدهى" اسم تفضيل از دهاء است، و" دهاء" عبارت است از بلاى عظيم و سختى كه راهى براى نجات از آن نباشد، پس" ادهى" به معناى بلايى است عظيم‏تر، و همچنين كلمه" أمر" اسم تفضيل از مرارت (تلخى) است، كه ضد حلاوت (شيرينى) است، و در آيه شريفه از تهديد به شكست و عذاب دنيوى اعراض شده، تهديدشان مى‏كند به اينكه به زودى در قيامت بلايى عظيم‏تر و تلخ‏تر از شكست به سرشان خواهد آمد، و قبلا هم در آغاز خبرهاى تهديدآميز مساله قيامت ذكر شده بود، و گفتار در اين جمله ترقى او را مى‏رساند.

و معناى آيه اين است كه:

تمامى عقوبت آنان در شكست و عذاب دنيوى خلاصه نمى‏شود، بلكه عقوبتى كه در قيامت دارند و قبلا هم بدان اشاره كرده بوديم كه موعد ايشان است عظيم‏تر از هر داهيه و عذاب، و تلخ‏تر از هر تلخى ديگر است.

" إِنَّ الْمُجْرِمِينَ فِي ضَلالٍ وَ سُعُرٍ" كلمه" سعر" جمع سعير است، و" سعير" به معناى آتش شعله‏ور است، و در اين آيه مطلب آيه قبل تعليل شده، و در نتيجه معناى مجموع دو آيه چنين مى‏شود:

علت اينكه گفتيم قيامت بلايى عظيم‏تر و تلخ‏تر است اين است كه ايشان مجرمند، و مجرمين از نظر موطن سعادت يعنى بهشت در ضلالتند، و در عوض در آتشى شعله‏ور قرار دارند.

" يَوْمَ يُسْحَبُونَ فِي النَّارِ عَلى‏ وُجُوهِهِمْ ذُوقُوا مَسَّ سَقَرَ" كلمه" سحب" كه مصدر فعل مجهول" يسحبون" است به معناى اين است كه انسانى را با صورت روى زمين بكشند، و كلمه" يوم" ظرفى است براى جمله" فِي ضَلالٍ وَ سُعُرٍ"، و كلمه" سقر" يكى از اسامى جهنم است، و" مس كردن سقر" به اين است كه:

سقر با حرارت و عذابش به ايشان برسد.

و معناى آيه اين است كه:

اينكه گفتيم مجرمين از نظر رسيدن به منزلگاه سعادت در
ضلالتند، و در عوض راه آتش را در پيش دارند، اين جريان در روزى صورت مى‏گيرد كه با صورت در آتش كشيده مى‏شوند، و آن وقت به ايشان گفته مى‏شود:

بچشيد آنچه را كه جهنم با حرارت و عذابش به شما مى‏دهد.