معناى جمله" تَمُورُ السَّماءُ مَوْراً ..." در وصف روز قيامت‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

" إِنَّ عَذابَ رَبِّكَ لَواقِعٌ ما لَهُ مِنْ دافِعٍ" اين آيه، جواب سوگند سابق است، و مراد از عذابى كه از واقع شدنش خبر مى‏دهد عذاب روز قيامت است، همان عذابى كه كفار تكذيب كننده آيات خداى را، به آن تهديد مى‏كرد، هم چنان كه آيه بعدى هم به آن اشاره مى‏كند و مى‏فرمايد:

روزى كه آسمان به سرعت به حركت در مى‏آيد، و جمله" ما لَهُ مِنْ دافِعٍ" دلالت دارد بر اينكه اين عذاب از امورى است كه قضايش رانده شده و گريزى از وقوعش نيست، هم چنان كه در جاى ديگر، همين معنا آمده مى‏فرمايد:

" وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ" «1».

" عَذابَ رَبِّكَ"- اگر عذاب را به رب رسول خدا (ص) نسبت داده و فرموده است" عذاب پروردگارت"، با اينكه مى‏توانست بفرمايد:

" عذاب اللَّه- عذاب خدا" براى اين است كه رسول خدا (ص) را عليه آنهايى كه دعوتش را تكذيب كردند تاييد نمايد و آن جناب را دلگرم كند كه پروردگارش در چنين روزى خوارش نمى‏سازد، و بى‏ياورش نمى‏گذارد.

هم چنان كه همين مضمون را در جاى ديگر آورده مى‏فرمايد:

" يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ" «2».

معناى جمله" تَمُورُ السَّماءُ مَوْراً ..." در وصف روز قيامت‏

" يَوْمَ تَمُورُ السَّماءُ مَوْراً وَ تَسِيرُ الْجِبالُ سَيْراً" كلمه" يوم" ظرف است براى جمله" إِنَّ عَذابَ رَبِّكَ لَواقِعٌ"، مى‏فرمايد عذاب مذكور در چنين روزى و در چنين ظرفى محقق مى‏شود.

و كلمه" مور"- به طورى كه در مجمع البيان «3» آمده- به معناى تردد و آمد و رفت چيزى چون دود است، هم چنان كه دود در فضا مى‏پيچد و آمد و شد مى‏كند تا از بين برود.

راغب هم قريب به اين معنى را بيان كرده و گفته:

" به معناى جريان سريع است" «4».

به هر حال در اين آيه شريفه، اشاره‏اى است به درهم پيچيده شدن عالم آسمانها كه در آيه شريفه" إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ" «5» و آيه شريفه‏
" يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ" «1» و آيه" وَ السَّماواتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ" «2» نيز آمده.

(1) به درستى كه قيامت آمدنى است، هيچ شكى در آن نيست، و به درستى خدا همه آنهايى را كه در قبورند مبعوث خواهد كرد. سوره حج، آيه 7.

(2) روزى كه خداى تعالى پيغمبر و همراهانش و پيروانش راى خوار نمى‏سازد. سوره تحريم، آيه 8.

(3) مجمع البيان، ج 9، ص 163.

(4) مفردات راغب، ماده" مور".

(5) هنگامى كه آسمان شكافته و ستارگان غبارى پراكنده مى‏شوند. سوره انفطار، آيه 1 و 2.