سه گونه تعليل افعال خدا در آيات قرآن‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

ترجمه تفسیر المیزان - جلد 19

سید محمدحسین طباطبایی؛ ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
لیست موضوعات
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

بنا بر اين ديگر نبايد در فعل خدا چون و چرا كرد، به اين معنا كه علت خارجى آن را پرسش كرد، چون غير از خود خدا علت ديگرى براى كار او نيست، تا آن علت، وى را در كارش مساعدت كند، و نه به اين معنا كه از اصلى كلى و عقلى جستجو كرده پرسيد:

مصحح و مجوز فعل خدا چيست؟

چون گفتيم:

اصول عقلى منتزع از فعل او است نه جلوتر از فعل او.

سه گونه تعليل افعال خدا در آيات قرآن‏

بله، در كلام خود خداى سبحان فعل خدا به يكى از سه وجه تعليل شده:

اول

به غايت و نتيجه‏اى كه از فعل او عايد خلق مى‏شود، و فوايدى كه خلق از آن بهره‏مند مى‏گردد، نه خود او، ليكن اين قسم تعليل در حقيقت تعليل اصل فعل است، نه تعليل فعل خدا، خلاصه علت فعل را بيان مى‏كند، نه علت اينكه چرا خدا چنين كرد، بلكه مى‏خواهد بيان كند كه اين فعل هم يكى از حلقه‏هاى زنجير علل و معلول است، و حلقه دوم اين فعل فلان خاصيت است، هم چنان كه فرموده:

" وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قالُوا إِنَّا نَصارى‏ ذلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا يَسْتَكْبِرُونَ" «1»

و نيز فرموده:

" وَ ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْكَنَةُ ... ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ" «2».

دوم

به يكى از اسما و صفات خدا كه مناسب با آن فعل است تعليل كرده، مانند تعليل‏هاى بسيار كه در كلامش به مثل" إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ" و" هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ" و" هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ" و امثال اين اسماء به كار برده و تعليل فعل خدا به اسماء در قرآن كريم شايع است، كه اگر در موارد آنها خوب دقت كنى خواهى ديد كه در حقيقت صفت جزئى در فعل، فعل جزئى را به صفت عمومى فعل خدا تعليل مى‏كند، و اسمى از اسماى خداى تعالى وجه خاص در فعل جزئى را به وجه عام در آن تعليل مى‏نمايد، و اين جريان در آيه" وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ" «3» به روشنى به چشم مى‏خورد، چون بر آوردن حاجت جنبندگان و انسان به غذا و رزق را كه به زبان حاجت درخواست مى‏كنند تعليل مى‏كند به اينكه خدا شنواى دانا است، يعنى او هر چيزى را خلق كرده و

(1) تو به يقين خواهى ديد كه در مودت با مؤمنين، مسيحيان نزديك‏تر از ديگرانند، و علت اين مودت آن است كه جمعى از اين مسيحيان قسيس و رهبانند، و اين قسيس‏ها بناى تكبر و خود بزرگ‏بينى ندارند. سوره مائده، آيه 82.

(2) ذلت و مسكينى سرنوشت حتمى يهود است ... و اين به خاطر آن است كه يهود عصيانگر است، و تا بوده سركش بوده است. سوره بقره، آيه 61.

(3) و چه بسيار جنبنده كه تو رزق آنها را نمى‏دهى، و خدا رزق او و رزق شما را مى‏دهد، و او شنوا و داناست. سوره عنكبوت، آيه 60.

/ 676